162 - عشق‌های اینترنتی ، پیامدها و نتایج
نویسنده : زهرا رستگار
گزارش از عشق‌های اینترنتی و پیامدهای حاصل از آن برای روابط نا‌سالم و عشق‌های اینترنتی، چگونه می‌توان تدبیر فرهنگی کرد؟ پدیده عشق از مهمترین پدیدههایی است که در نهاد انسان وجود دارد و به صورتهایی متفاوت متجلی میشود: عشق انسان به معبود، عشق انسان به خود، عشق به انسانهای دیگر، عشق به مادیات… یکی از […]
گزارش از عشق‌های اینترنتی و پیامدهای حاصل از آن
برای روابط نا‌سالم و عشق‌های اینترنتی، چگونه می‌توان تدبیر فرهنگی کرد؟
پدیده عشق از مهمترین پدیدههایی است که در نهاد انسان وجود دارد و به صورتهایی متفاوت متجلی میشود: عشق انسان به معبود، عشق انسان به خود، عشق به انسانهای دیگر، عشق به مادیات… یکی از مهمترین تجلیات رابطه «من- تو»یی عاشق شدن است و هر انسانی در زندگیاش ممکن است این مودت و علاقه را به انسانهایی دیگر پیدا کند.
امروزه ارتباط‌های اینترنتی به ویژه در میان نسل جوان جامعه ایران بیش از پیش شده و گاهی عشق‌های اینترنتی، دامهای اینترنتی و معضلات شخصی و اجتماعی مجازی به دنیای واقعی کشیده میشود. در گذار از سنت به مدرنیته برخی از نهادهای اجتماعی ناخواسته حذف میشود، نهادسازی مناسبی در جامعه صورت نمیگیرد و خلاء اساسی در برخی از بخشهای اجتماع ایجاد میشود. این خلاء افراد را به دلیل عدم آموزش صحیح و مناسب از سوی خانوادهها و جامعه به سمت استفاده نادرست از امکانات تکنولوژی کشانده است.
برای ریشه یابی و بررسی علل و عوامل و همچنین راهکارهای استفاده بهینه از ارتباطات اینترنتی، گزارشی از وضعیت این نوع رابطه به‌ویژه میان اقشار نوجوان و جوان جامعه تهیه کردیم. همچنین عشق‌های اینترنتی از نظر جامعه شناسی، روانشناسی، رسانه و… مورد بررسی قرار دادهایم. ستایش تصویرهای ذهنی به جای واقعیت سوال اساسی این است که آیا انسانها واقعا عاشق میشوند و این پدیده به لحاظ روانشناسی و مذهبی چگونه تعریف شده است. دکتر فرشاد بهاری، مشاور، روانشناس و روان درمانگر، پدیده عشق را امری طبیعی و مورد نیاز افراد بشر میداند و در این باره توضیح میدهد: «بر اساس آیات قرآن کریم انسان برای مودت و رحمت خلق شده و بنابراین خواه ناخواه انسانها عاشق میشوند. در روابط انسانی میان نسلهای کهنتر جامعه، پیامدهای عاشقی مورد تقبیح و نکوهش قرار گرفته است. از جمله مهمترین پیامدهای عاشق شدن، دلباختگی است که از سوی نسل قدیم مورد پذیرش نیست. بنابراین جنبه مثبت عشق، دوست داشتن و جنبه منفی آن دلباختگی تعریف شده است. عشق در گذر زمان دارای مفاهیم متفاوتی شده است. در دوران گذشته عشق‌های اسطورهای چون «عشق شیرین و فرهاد» و «خسرو شیرین» به دلیل دست نایافتگی و عدم وصال مورد تقدیر و تحسین قرار میگرفته و امروزه این نوع عشقها از تقدس افتاده و به دلباختگیهای خیابانی و سهل الوصول تبدیل شده است. از جمله مهمترین انواع دلباختگیها در روابط اینترنتی میان دختران و پسران اتفاق میافتد که به دلیل شناخت ناکافی افراد از یکدیگر، مشکلاتی را برای جوانان و خانواده‌هایشان ایجاد میکند. در این نوع روابط افراد عاشق، تصیر ذهنی مورد علاقه خود را در شخص مقابل جست‌و‌جو کرده و در واقع ذهنیتشان را شبیه سازی میکنند و عاشق ذهنیتهای خود میشوند. این تصورات ممکن است در دنیای واقعی غلط از آن درآیند. در حالی که برخی از این روابط به ازدواج ختم شده و چون انتخابها ناآگاهانه صورت گرفته، فرجامی برای افراد نداشته باشد و در نهایت بسیاری ازاین افراد با تلخ کامی از یکدیگر جدا میشوند. ازدواج از نوع روابطی اجتماعی محسوب میشود که با انتخاب افراد صورت گرفته اما این قرارداد با اختیار آنها به راحتی حذف نمیشود. این رابطه دارای دو جنبه اجتماعی و عاطفی است و همچنین نیازمند تایید از سوی خانواده زوجها است.»
دکتر بهاری با اشاره بهاین که بسیاری از ازدواجهای اینترنتی مود تایید والدین زوجها قرار نمیگیرند، یادآور میشود: «با توجه به این که عشق‌های اینترنتی در چارچوب دو نفره یک دختر و پسر در فضای اینترنت ایجاد میشود، اغلب مورد تایید خانوادهها نیست و بنابراین بسیاری از تنشها و آسیبها براساس مخالفت خانوادهها ایجاد میشود و روابط این زوجها مورد تایید قرار نمیگیرد و در صورتی که این نوع روابط در جامعه ایران به ازدواج نیز ختم شود، والدین زوج مخالف، واکنشهایی چون طرد، بی تفاوتی، عدم حمایت و بی توجهی را در پیش خواهند گرفت. بنابراین در صورتی که خانوادهها از ارتباطات اینترنتی فرزندان خود مطلع باشند و فرصت و زمان کافی برای شناخت فرد مورد علاقه فرزندانشان در خانواده ایجاد شود، ممکن است مورد تایید و شناخت کافی والدین قرار بگیرد. والدین از این که نفر آخری باشند که از انتخاب فرزند خود مطلع شوند، به شدت واکنش منفی نشان میدهند. البته در صورتی که از همان ابتدا والدین در جریان ارتباطات و علایق فرزندان خود قرار گیرند، این روابط به سمت و سویی مناسبی هدایت خواهد شد، بدون این‌که در این نوع روابط جوانان و نوجوانان دچار آسیب و خسران شوند.»
ارتباطات ناصحیح اینترنتی؛ شکاف نسلی و فقدان فرهنگ سازی
تحولی که به صورت تدریجی طی سالیان گذشته در شناخت و نحوه استفاده از فضاهای اینترنتی میان نوجوانان و جوانان ایحاد شده، ناشی از شکاف در روند فرهنگ سازی و استفاده از رسانههای نوظهور است. در این باره دکتر محمد مهدی لبیبی، استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران و مدیر اداره کل پژوهشهای رادیو، توضیح میدهد: «نگرش منفی خانوادهها به استفاده از فضای اینترنتی و فرهنگ سازی صحیح در جامعه باشد. بنابراین نمیتوان به دلیل شناخت ناکافی افراد از تکنولوژی جدید، آن را مورد نکوهش قرار داد و تنها جنبههای منفی و استفاده ناصحیح از این فضاها را مورد توجه قرار داد. در جامعه سنتی گذشته برای آشنایی دختران و پسران، والدین نقش موثری ایفا کرده و مکانهای خاصی تعریف شده بود. نقش مادران پر رنگ و در مقابل، مقاومت فرزندان در برابر انتخاب والدین کمرنگتر بود و برخلاف تصور نسل جوان جامعه، این نوع ازدواجها دوام بیش تری داشتند. در حالی که امروزه بسیاری از فضاهای عمومی، تبدیل به مکانهایی خصوصی شده و آنچه در مدرنتیه اتفاق افتاده، افراد را به سمت فضاهای خصوصی چون اینترنت کشانده است. بنابراین عملا برخی از وسایل ارتباط جمعی افراد را تنهاتر ساخته و هر چه افراد تنهاتر شوند احساس آرامش بیش‌تری کسب میکنند. با تمام این مسائل یکی از مهمترین دلایلی که افراد به فضاهای ناامن اینترنتی روی میآورند، نبود امکانات، تفریحات سالم و فضایی که جوانان و نوجوانان بتوانند ذهنیات و علایق خود را با دیگران مورد اشتراک قرار بدهند، است.»
دکتر محمد مهدی لبیبی با بیان این که دوستیهای اینترنتی به معنای مطلق منفی نیستند و میتوانند تبعات مثبتی داشته باشند، توضیح میدهد: «در صورتی که این نوع دوستیها بر مبنای اصول صورت گیرد، میتواند جنبههای مثبت داشته باشد اما با توجه به این که در فضای اینترنت، هویت واقعی افراد پنهان باقی میماند و افراد میتوانند با اسامی جعلی خود را معرفی کنند و این امر تا پیش از دیدار حضوری امری خطرناک به شمار میآید، اغلب مورد تقبیح و نکوهش قرار میگیرد. در صورتی که یکی ازنکات مثبت فضای اینترنتی تمایل آزادانه افراد به قطع ارتباطات در هر زمان و موقعیت است. بدین گونه که این انتخاب در فضاهای واقعی اجتماعی سختتر امکان پذیر است. بنابراین تنها برخورد با موارد ناصحیح، ارتباطات غیر اخلاقی و بن بستهای عاطفی افراد در فضای اینترنتی نمیتواند حکم بر ناصحیح بودن در تکنولوژی جدید داشته باشد و بدین لحاظ جوانان را از استفاده مثبت از این فضا منع کرد. در دنیای جدید باید بتوان با تکنولوژی جدید پیش رفت و چون نمیتوان امکانات و ابزار دوران کهن را احیاء کرد، به ناچار نیازمند استفاده بهینه، حساب شده و منطقی از ابزار قرن جدید هستیم. اگر جوانان بتوانند در دوستیهای اینترنتی میزان و ضریب دقت و توجه خود را افزایش دهند، میتوانند به نتایج مثبت دست یابند و چه بسا امکان عشق‌های اینترنتی مثبت و سالم نیز وجود دارد. اما به دلیل بی پایه و اساس بودن ارتباطات در این فضا و این که اکثریت افراد به دلیل سرگرمی، تفریح و خوش گذرانیهای کاذب وارد این فضا میشوند، غلبه بر روابط نادرست و مشکل آفرین است. با توجه به طرح ایجاد اینترنت ملی در ایران می‌توان فضاهای مجازی سالمی بدون دشواری برای جوانان و نوجوانان ایجاد کرد و بنابراین حتی امکان و زمینه ازدواجهای سالم با توجه به مشکلات عدیده جوانان امروز در زمینه ازدواج و تشکیل خانواده برای آنها فراهم شود. البته در صورتی که تا آن زمان افراد خود بتوانند حد ورزها را در روابط اینترنتی و فضای چترومها رعایت کرده و جلوی بسیاری از خسارتهای روحی، روانی و جسمی و خانوادگی را بگیرند.»
علل و پیام دهای شکلگیری عشق‌های اینترنتی
براساس نظر کارشناسان از جمله مهمترین علل روی آوردن به ارتباطات و دوستیهای اینترنتی، منع والدین است. اشکال در نوع برخورد با پدیده عشق توسط خانوادهها عاملی است که بستر مناسبی برای ارتباطات افراد در فضای خارج از چارچوب خانواده فراهم میکند. دکتر فرشاد بهاری در این باره میگوید: «علاوه بر منع والدین، فرزندان از داشتن روابط مثبت با دوستان، نیازهای عاطفی نوجوانان و جوانان تامین نشده و در فضای خانوادهها نیز کمتر امکان تبادل افکار، اطلاعات و احساسات ایجاد میشود و بنابراین چنین خلاءهایی عاملی برای روی آوردن افراد به فضاهای مجازی شده و چه بسا مشکلات و ارتباطات نامناسب بعدی را برای آنها به همراه خواهد داشت.» دکتر محمد مهدی لبیبی نیز تربیت نادرست و عدم فرهنگ سازی را از مهمترین دلایل ضربه خوردن جوانان در فضاهای مجازی اینترنتی و ایجاد عشق‌های مجازی میداند و در این باره یادآور میشود: «اینترنت نیز نظیر سایر رسانههای جمعی چون تلویزیون، نشریات و مطبوعات و… دارای کارکردهای پنهان است. اما این امر ساده انگاری است که بگوییم چون در فضای اینترنت عکس یا سخنانی آزادانه رد و بدل میشود، عامل فساد جوانان و جامعه میشود. در صورتی که جوانان در خانواده تربیت صحیحی پیدا کنند، میتوانند از این فضا به درستی استفاده کنند. عشق‌های مجازی و نادرست افرادی را سرخورده و مشکل آفرین میکند که دارای تربیت ناصحیح در خانواده هستند و بنابراین والدین نقش مهم و پایهای در ایجاد روابط خارج از خانواده فرزندانشان به ویژه در فضاهای اینترنتی ایفا میکنند.»
راهکارهای استفاده از فضای اینترنتی چیست؟
هر فضای اینترنتی نیازمند تعریف برای کاربران است. از جمله مهمترین اقداماتی که مسئولان فرهنگی کشور میتوانند برای جلوگیری از آسیب به جوانان انجام دهند، ایجاد سایتها و فضاهای مجازی سالم، تبلیغات برای استفاده این پایگاهها با هدف آشناسازی جوانان و نظارت صحیح و جلوگیری از سوء استفاده از این پایگاه هاست.بسیاری از کشورها چون انگلستان، ژاپن و کانادا سرمایه گذاری بسیاری برای فرهنگ سازی استفاده از اینترنت برای جوانان انجام دادند.
در این باره حسین بصیریان توضیح میدهد: «کنترل و امنیت اینترنتی باید در فضای سایبری ایجاد شود و خانوادهها نیز با فرهنگ سازی مناسب، جوانان را از خطرات و مزایای استفاده از اینترنت آگاه کنند. بنابراین این امر نیازمند سرمایه‌گذاری مسئولان فرهنگی کشور است. ایجاد اینترنتهای پر سرعت در دانشگاهها و سواد رسانهای در مدارس و آگاهی‌بخشی به نسل جوان از جمله مهمترین راهکارهای جلوگیری از معضلات اینترنتی است. در کنار آموزش باید شبکههای اجتماعی تقویت شده تا رضایت جوانان و نوجوانان از این فضاها کسب شود»
