139 - چگونه در رشد شخصیت علمی و مذهبی فرزندانمان سهیم باشیم؟
نویسنده : زهرا رستگار
چگونه در رشد شخصیت علمی و مذهبی فرزندانمان سهیم باشیم؟ 1. فرزندان شایسته، محصول رفتار و گفتار و عملکرد شایسته زن و شوهر در کانون خانواده هستند. سادهترین، کمهزینهترین و موثرترین راه تربیت مذهبی و هدایت فکری و فرهنگی فرزندان، اصلاح روابط زن و شوهر میباشد که نباید مورد غفلت قرار گیرد. طرز سخنگفتن، لباس پوشیدن […]
چگونه در رشد شخصیت علمی و مذهبی فرزندانمان سهیم باشیم؟
1. فرزندان شایسته، محصول رفتار و گفتار و عملکرد شایسته زن و شوهر در کانون خانواده هستند.
سادهترین، کمهزینهترین و موثرترین راه تربیت مذهبی و هدایت فکری و فرهنگی فرزندان، اصلاح روابط زن و شوهر میباشد که نباید مورد غفلت قرار گیرد.
طرز سخنگفتن، لباس پوشیدن و نگاه کردن، نحوة معاشرت با اطرافیان، خلاصه، آداب و عادات و رفتار متقابل پدر و مادر، نقشی بسیار تعیین کننده در جهتگیریها و شکلگیری شخصیت فرهنگی و اخلاقی فرزندان به عهده دارد.
اگر میخواهید فرزندتان آرام و متین باشد و یا نسبت به شما احترام خاصی قائل شود اهل مطالعه و منطق باشد از قهر و عصبانیت پرهیز نماید، نسبت به تجملات و زیبایی های ظاهری و زودگذر کم اعتنا باشد و از اعتماد به نفس بالایی برخوردار باشد، و دوستان خوب و متدینی را برگزیند، از افسردگی، زودرنجی، ناآرامی ها و ناسازگاری ها رنج نبرد و از نشاط و شادابی مطلوب و روابط سالم با دیگران بهره مند باشد، باید از همین حالا نسبت به روابط خود با همسرتان در درجة اول و معاشرت و تعامل خود با دیگران در درجة دوم دقت و عنایت ویژه ای داشته باشید.
بدون تردید اولین معلم فرزندان پدر و مادر و اولین مدرسة آنان محیط خانوادگی و اولین درس و کتاب آموزشی آنان واقعیت های رفتار و گفتاری شما با همسرتان می باشد. درس هایی که فرزندان در این مدرسه فرا می گیرند تا پایان عمر، آنان را همراهی می کند. هدایت و ضلالت فرزندان در این مدرسه و به وسیلة همین معلمان تعیین می شود.
در این مدرسه تعلیم و تربیت، نه در قالب کتاب و تئوری، بلکه در فرآیند فعل و عمل و روابط پدر و مادر انجام می گیرد. پدر و مادر، درس دین، ایثار، دانایی، دوستی، راستی، سخاوت، صداقت، صمیمیت، عشق، گذشت، محبت و همدردی، همکاری را به فرزندان آموزش می دهند و فرزندان ما در این کلاس، آن هم به شکل عینی و عملی درس ها را فرا میگیرند.
این درس ها جزو دروسی می باشد که کودکان و نوجوانان را نسبت به کلاس و مدرسه (محیط خانواده) و انجام تکالیف و وظایف خود دلگرم و علاقه مند نموده و ضمیر و زندگی آنان را برای همیشه تحت تأثیر قرار می دهد.
اگر خدای ناکرده، خطای همسرتان را با ناشکیبایی پاسخ دادید، زحمات او را در منزل ناچیز پنداشتید و یا او را جنس دوم تلقی کردید و هنگام تصمیم گیری ها مشارکت همسرتان را جایز ندانستید و یا در کارهای منزل همیار او نبودید و در گفتگو، تواضع و احترام لازم را معمول نداشتید و از قهر و خشونت برای مشکلات بهره جستید، در مسائل مالی و اقتصادی زندگی سهم و حق او را درنظر نگرفتید، نباید انتظار داشته باشد از نعمت داشتن فرزندانی سالم و صالح و سعادت مند نیز برخوردار باشید. پس در یک کلام، مراقب رفتار و گفتار و حتی نگاه خود به همسرتان باشید.
احترام، عشق، محبت و همکاری فراموش نشود. نتیجة قطعی و حتمی روابط خوب و صمیمی با همسرتان، داشتن فرزندانی صالح و سعادت مند است.
2. با استفاده از نظریات کارشناسان، یک دوره کتب مفید تربیتی تهیه کنید و مورد مطالعه قرار دهید.
هرچه مطالعة شما در حوزة مسائل تربیتی و اخلاقی کودکان و نوجوانان بیشتر باشد، توفیق شما در تعلیم و تربیت فرزندانتان بیشتر خواهد بود.
3. کودکان و نوجوانان به هرکس علاقه مند شوند، تحت تأثیر آموزه ها و تعالیم او قرار می گیرند.
نسل جدید اغلب فرد مورد علاقة خود را به عنوان الگو انتخاب نموده و رفتار و گفتار و آداب و عادات او را تقلید می کنند. اگر نتوانند الگوی مناسب خود را در بین افراد خانواده پیدا کنند به بیرون از خانه پناه می برند و اغلب، الگوهای ناشایست را برای خود انتخاب می کنند.
- پس سعی کنید با محبت و ایجاد ارتباط گرم و صمیمی، مورد علاقة فرزندتان قرار بگیرید تا شما را به عنوان الگو بپذیرد.
- به همین دلیل است که در روایات و منابع اسلامی پیروی از بزرگسالان و مهربانی به خردسالان سفارش شده است.
به این روایت از امیر مومنان علی(ع) توجه کنید:
« باید خردسالان از بزرگسالان پیروی کنند و بزرگسالان با خردسالان مهربان باشند ] تا براساس روابط صمیمی و عاطفی طرفین، بزرگسالان به مثابه الگوهای مورد علاقه و قبول نسل جدید قرار گیرد]».
امام صادق(ع) تصریح فرمود:
« خداوند به خاطر علاقة شدید بنده به فرزندش، او را مورد رحمت خود قرار می دهد».
4. وقتی را برای گفتگو با فرزندانتان اختصاص دهید.
گفتگو، صمیمیت و محبت را افزایش داده و روابط را دوستانه تر نموده و روح را نوازش می دهد. مسائل و مطالب درسی و آموزشی، صحبت دربارة رفتار، سطح علمی، آگاهی و معاشرت دوستان و فرزندانتان، تشویق آنان به گفتن اتفاقات و رویدادهای روزمره، توجه جدی به سخنان او و بعضاً مطالعة دقیق برخی کتب و تماشای فیلم ها و برنامه های تلویزیونی مورد علاقه اش و بحث دربارة آنان، درخواست خواندن شعر، دکلمه، تلاوت قرآن و … برای شما از جمله محورهایی است که می تواند در تنظیم محتوای گفتگو مورد نظر قرار گیرد.
5. فرصتی را به طور جداگانه برای تفریح و بازی با آنان اختصاص دهید.
بازی در خانه، نظیر بازی های فکری متنوع، مسابقه های علمی، طرح معماها، تماشای فیلم و بازی و تفریح در فضای سبز، قدم زدن و صحبت پیرامون مسایل مورد علاقة فرزندان، توپ بازی و بازدید از نمایشگاه، موزه، خرید کتاب های مورد علاقة آنان، رفتن به سینما از جمله سرگرمی های سالم و مفیدی هستند که در ایجاد روابط صمیمی و دوستانه تأثیر خارق العاده دارد.
6. خصلت و خصوصیتهای فرزندان را بهطور دقیق مطالعه کنید.
چرا که بدون شناخت نیازها و ویژگی های روحی و جسمی آنان نمیتوانید روابط سالم و مطلوب و موثری با آنان داشته باشید. مثلاً اگر بدانید که نوگرایی، خصوصیات روحی جوانان و نوجوانان به شمار میآید، به راحتی در برابر سرکشی های احتمالی، عصبانیت و تزلزل های رفتاری آنان عکس العمل منطقی توأم با آگاهی پاسخ می دهید و در موارد ضروری به مشاوران مراجعه می کنند و روند مطلوب تربیتی در خانوادة شما حاکم می شود.
فراموش نکنید کودکان و نوجوانان به نهال هایی می مانند که در صورت فراهم آمدن بستر و فضای مناسب به رشد و بالندگی رسیده و سایه و ثمر می دهند. اگر باغبانان (اولیاء) ویژگی های نهال های کاشته شده (فرزندان) در باغ زندگی را نیابند، باغ بی ثمری برجای خواهد نهاد و نهال ها روز به روز به خشکیدگی و پژمردگی می گراید.
7. از افراط و تفریط در فرآیند تربیت پرهیز کنید.
اکثر اولیاء در اتخاذ و اعمال شیوة تربیتی خود در قبال فرزندانشان از اعتدال خارج شده و مثلاً در ابراز محبت و دوستی آنچنان دچار افراط میشوند که گویی عقدههای فروخوردة دوران کودکی خود را التیام میدهند. رفتار استبدادآمیز و آمرانة پدر و مادر خود را که در زمان گذشته با افراط در محبت و دادن آزادی بی حد و حصر و بیضابطه به فرزندان پاسخ میدهند. به عبارتی فرزندسالاری را جایگزین پدرسالاری یا مادرسالاری میکنند.
مطمئن باشید نه استبداد و آمریت می تواند روش صحیحی برای تربیت و هدایت فرزندانتان باشد و نه آزادی مطلق و عدم کنترل مطلوب آنان.
بدیهی است بعد از التزام عملی به مراتب یاد شده و رعایت اصول مذکور، کنترل مطلوب و غیرمستقیم و تربیت توأم با دوستی و صمیمیت در کانون گرم خانواده حاکم گردیده و استبداد و خشونت از یکسو و رهایی مطلق از سوی دیگر از فرهنگ و شیوة تربیتی شما حذف خواهد شد.
فراموش نکنید روش استبدادی، فرزندان را خجالتی، ضعیف، غیرخلاق و منزوی تربیت نموده و آنان را تحت تأثیر افراد و گروههای بزهکار قرار داده و استقلال و ابتکار و سلامت نفس را از آنان میگیرد. در مقابل، روش هایی که اغلب با آزادی های غیر اصولی و محبت های افراطی همراه میباشد، موجب بی مبالاتی، تکبر، تنبلی، خودخواهی، زودرنجی، غرور و انحراف کودکان و نوجوانان می شود. اگر می خواهید شناکردن را به فرزندانتان آموزش دهید باید علاوه بر آموزش تئوری، گاهی او را با مراقبت کامل در میان آب رها کنید تا دست و پا بزند. اگر او را برای همیشه در میان آب رها کنید، یا اصلاً اجازة ورود او را به داخل آب ندهید، هرگز فرزندی شناگر نخواهید داشت. لذا اعتدال و کنترل غیر مستقیم توأم با درایت و آگاهی را جایگزین افراط و تفریط کنید.
8. به مناسبت های مختلف به فرزندان خود هدیه بدهید.
روز تولد، روز دانشآموز، روز دانشجو، اعیاد مختلف، پیشرفت در امور درسی و آموزشی، قبولی در دانشگاه، حفظ آیات قرآن، احادیث و اشعار و یا موفقیتهای ورزشی، هنری و … از جمله مناسبتها و بهانههای خوبی برای اهدای جوایز میباشد که نباید مورد غفلت قرار گیرد.
9. به جای نصیحت، سوال کنید.
بهتر است؛ به جای برخورد نصیحت گرانه، که متأسفانه اغلب پدران و مادران بدان توسل می جویند و به شدت مورد نفرت فرزندان می باشد، با طرح سوالات متعدد دوستانه با گفتاری صمیمانه از آنان بخواهید نظر خود را دربارة موضوع مورد سوال ابراز کند. مثلاً از نوجوانی که زیاد تلویزیون تماشا می کند سوال کنید: « چه کسانی زیاد تلویزیون تماشا می کنند و چرا؟ آیا دانشجویان و دانش آموزان موفق و تیزهوش و خلاق بیشتر تلویزیون تماشا می کنند یا دانش آموزان و دانشجویان نا موفق؟ چرا؟ » و یا دربارة سیگار که منشأ بسیاری از بزهکاری ها است می پرسیم: « به نظر شما سیگاری ها اغلب از کدام قشراند، اساتید دانشگاه، عالمان دینی یا کارگران، کشاورزان و رانندگان؟ آیا سیگاری ها بیشتر از اقشار باسواد جامعه اند یا بی سواد؟ به نظر شما چند درصد بزهکاران سیگاری هستند؟». از کودک و نوجوانی که بعضاً روابط دوستی با اولیاء ندارند می پرسیم: « به نظر شما چگونه روابطی باید بین فرزندان و پدر و مادر حاکم باشد؟ » و … . بدین وسیله بدون نصیحت و امر و نهی، فرزندان خود را نسبت به عواقب و عوارض کارهای نادرستشان آگاه نموده و وادار به تفکر و تأمل و تجدید نظر در افکار و رفتارشان می کنیم.
10. نسبت به شرایط و فضای ارتباطی خود با فرزندان تان آشنایی کامل داشته باشید.
برقراری ارتباط و گفتگو با فرزندان باید در شرایطی صورت گیرد که مخاطب ما از آرامش و آسایش لازم برخوردار بوده و دچار مشکلات جسمی و روحی نباشد. هنگام بیماری، بی حوصلگی، خستگی، گرسنگی، عصبانیت و … نباید در پی ایجاد ارتباط و گفتگو با او باشید؛ مگر برای همدردی و حل مشکلات او. زمان مسافرت، تفریح در پارک ها و گردشگاه ها و اوقات فراغت، بهترین موقعیت برای ایجاد ارتباط صمیمی و دوستانه می باشد. در این شرایط میزان تأثیرپذیری مخاطب شما افزایش می یابد.
11. به تکریم و تحسین عملکرد مثبت فرزندانتان بپردازید.
بهترین شیوة همراه نمودن فرزندان و ایجاد نشاط و شادابی در آنان، تشویق و تکرار نقاط قوت آنان در بین دوستان و آشنایان می باشد؛ که البته نباید با افراط توأم گردد. هیچگاه در روش تربیتی به تحقیر و تهدید فرزند خود متوسل نشوید.
12. به وعده هایی که به فرزندان تان می دهید، حتماً عمل کنید؛ مگر در موارد بسیار استثنایی.
امام کاظم(ع) دربارة اهمیت و لزوم عمل کردن به وعده هایی که به فرزندان خود می دهیم می فرماید:
« چون به فرزندان تان وعده ای دادید به آن عمل کنید، زیرا فرزندان تان، شما را روزی دهندة خود میپندارند و خداوند برای هیچ چیز، همچون زنان و فرزندان خشمگین نمی شود».
13. بین فرزندان خود به ویژه دختران و پسران هرگز تبعیض قائل نشوید.
در ابراز محبت و دادن هدایا و … طبق آموزه های دینی و به جهت تبعیض ها و تحقیرهای ناروایی که همواره علیه دختران و زنان شده و می شود، دختران را بر پسران ترجیح دهید. نباید پسران را از انجام کارهای منزل معاف کرد و از دختران بیش از پسران انتظار انجام امور خانه و خانواده را داشت. در انتخاب فضای تفریح و گردش و میهمانی باید به گونه ای عمل کنیم که دختران نیز فرصت و فضای فعالیت، تحرک، بازی و تفریح را داشته باشند.
فراموش نکنید؛ تبعیض، آسیبپذیری هر دوطرف را به همراه خواهد داشت. فردی که تبعیض به نفع او تمام می شود، به بیماری ها و نارسایی های مختلف روحی و رفتاری ازجمله خودخواهی، زودرنجی، غرور، لوس و متکی به غیر شدن، گرفتار می شود. فردی که تبعیض علیه او بوده است؛ آزرده، انتقامجو، عصبانی، عقده ای و مغبون تربیت می شود.
استاد مطهری(ره) در اینباره می نویسد:
« پدران و مادرانی که به سعادت فرزندانشان علاقهمند هستند و میل دارند فرزندان شان از کودکی روحیه ای سالم داشته باشند، از اول هیچ گونه تبعیضی بین آنان قائل نشوید، تبعیض، کاشت تخم اختلاف است؛ تخم حسادت کاشتن است. تخم انتقام کاشتن است. تبعیض موجب می شود، روح آن بچة محروم؛ فشرده، آزرده، و ناراحت بشود، آن بچة عزیز کرده؛ زودرنج، ضعیف النفس، لوس، متکی به غیر، ننر و … بار بیاید».
مادر نباید از زن بودن خود شکایت کند و پدر نباید مرد بودن را امتیاز ویژه ای تلقی کند. در غیر اینصورت دختران شما همواره نسبت به گروه غیرهمجنس احساس حقارت نموده و از دختر بودن خود ناراضی خواهند بود. این معضل زمینه های بسیاری از انحرافات و عقب ماندگی های اخلاقی و رفتاری را در هر دو گروه دختران و پسران به وجود خواهد آورد.
متأسفانه امروزه اغلب دختران احساس خوشایندی از دختر بودن خود نداشته و بسیاری از روابط و ضوابط و امکانات خانوادگی را به نفع جنس مذکر تلقی می کنند. فاجعه، زمانی است که مادر و دختر در محیط خانوادگی، تلقی مذکور را به رسمیت شناخته و خود را جنس دوم بدانند. در این صورت شیرازة تعلیم و تربیت نه تنها در خانواد بلکه در کل جامعه در هم خواهد پیچید؛ چرا که زنان که به نوعی مربیان و معلمان مردان جامعه به شمار می آیند، دچار آسیب دیدگی جدی در حوزة مسایل تربیتی و اخلاقی خواهند شد.
14. مراقب تعامل خود با اطرافیان باشید.
فرزندان ما در آیندة نه چندان دور به گونه ای با همسر، فرزندان، عروس، داماد، نوه ها و دوستان و آشنایان خود رفتار خواهند کرد که از پدر و مادر خود آموخته اند. ارزش ها، روش ها و آموزش های پدر و مادر به گونه ای بر روح و روان فرزندان نقش خواهد بست که گویی نوشته ای بر روی سنگ نقش بسته باشد.
برخورد توآم با گرمی، صمیمیت، بزرگواری و گذشت پدر و مادر با برادر، خواهر، همسر، عروس و داماد و نوه ها، پایدارترین و ماندگارترین تأثیرات را بر ذهن و زندگی فرزندان خواهد داشت. آنچه را امروز از پدر و مادر می بینند فردا در زندگی به کار خواهند بست.
رعایت آداب و اخلاق و احکام شرعی و دینی پدر و مادر در برخورد با دیگران، ارتباط معقول و منطبق بر معیارها و ضوابط دینی در میهمانی ها وتعاملات اجتماعی، عمیق ترین تأثیرات را بر افکار و اخلاق کودکان و نوجوانان شما خواهد داشت. فرزندان، دین و دین داری را نه از طریق مطالعه و آموزش های رسمی بلکه از طریق زندگی و ارتباطات پدر و مادر با اطرافیان می آموزند.
15. فرزندان خود را هرگز با دیگران مقایسه نکنید.
استعدادها و توانایی های افراد متفاوت است. استعداد و علاقة فرزندان خود را شناسایی کنید، بعد از فراهم آوردن زمینه و امکانات رشد، از آنان توقع به فعلیت درآوردن استعدادهایشان را داشته باشید. لذا مقایسة آنان با دیگران غیرمنطقی و غیراصولی بوده و جز کاشتن کینه و اضطراب در وجود فرزندان، تأثیر دیگری نخواهد داشت. در صورت لزوم آنان را با گذشتة خودشان مقایسه کنید. مثلاً بگویید؛ « قبلاً نمرات خوبی میگرفتی. فلان برخورد و عمل شما خیلی خوب و پسندیده بود، چرا حالا چنین نیستی؟» خلاصه نقاط ضعف را با طرح نقاط قوت برطرف کنید و نه با مقایسة نابهجای فرزندان با دوستان، آشنایان و … .
16. در تصمیم گیری های زندگی با فرزندان خود مشورت کنید.
تحمل شنیدن انتقاد را از خود شروع کنید و به فرزندان خود اجازه دهید اشکالات و نارسایی های موجود در گفتار و رفتار شما را گوشزد کنند. « شعار دوست واقعی ما، دشمن واقعی نقاط ضعف ماست» را در محیط خانه و خانواده نهادینه کنید. البته انتقاد، نباید توأم با تحقیر و تحمیق و نیش و کنایه باشد. انتقاد نباید در جمع و باید در تنهایی و خلوت و آن هم با دلسوزی و محبت صورت گیرد.
کسی که بلند بیندیشد، آهسته سخن میگوید. پس آهسته و ملایم و با مهربانی و قصد سازندگی انتقاد خود را طرح کنید. البته در پذیرش انتقاد اگر انتقادکننده نتوانست از شیوهها و مراحل لازم برای طرح انتقاد خود بهره گیرد، شما بدون دلخوری و عصبانیت انتقادش را پذیرا باشید تا بدینوسیله فرهنگ نقد و نقادی را توسعه دهید.
17. از تنبیه بدنی فرزندان، جداً خودداری کنید.
تنبیه بدنی- آخرین وسیلة تربیت- را برخی از والدین در همان اوان فرایند تربیت به کار میگیرند؛ در حالیکه بعد از به کار گرفتن همة ابزارها و شیوههای تربیتی، اگر احیاناً ناسازگاری فرزندان ادامه یافت و یا احیاناً پدر و مادر نتواستند بر اعصاب خود مسلط شوند و کودک خود را تنبیه نمودند، در صورت سیاه یا کبود یا مجروح شدن باید طبق فتوای امام خمینی(ره) دیه بپردازند.
لازم به ذکر است که « دیة سیلی زدن به صورت به طوریکه سیاه گردد بدون آنکه صورت مجروح یا شکسته شود، شش دینار( هر دینار یک مثقال طلاست) و اگر سبز(کبود) شود، بدون آنکه سیاه گردد، سه دینار و اگر سرخ شود یک و نیم دینار است و دیة کتک زدن به سایر نقاط بدن دیههای قبلی است. در این دیه فرقی بین زن و مرد، کوچک و بزرگ و … نیست». بنابراین کتک اگر آخرین راه برای تربیت باشد، نباید سرخی، سیاهی و کبودی داشته باشد.
حضرت علی(ع) در اینباره فرمودند:
با خشم، ادب صورت نمیگیرد.
18. پاداش و عواقب خداوندی را، در فرآیند تربیت فرزندان خود مرتب در ذهن مرور کنید.
بهترین سرمایة هر خانواده داشتن فرزندانی شایسته و متدین است، در آثار و منابع اسلامی پاداش تربیت فرزندان صالح و شایسته، بهشت و عقاب بیمبالاتی و بیتوجهی به تعلیم و تزکیة آنان، دوزخ دانسته شده است.
اصلیترین رسالت و تکالیف شرعی و دینی پدر و مادر نه رسیدگی و مراقبتهای جسمانی و تأمین نیازهای مادی فرزندان بلکه تعلیم و تربیت و ایجاد فضا و فرصت رشد و بالندگی معنوی آنان میباشد که متأسفانه در بیشتر خانوادهها روند معکوس آموزة فوق اعمال میگردد. بیشتر وقت و امکانات و فعالیت پدران و مادران برای تأمین مطالب مادی و جسمانی کودکان و نوجوانان صرف میشود.
19. بعد از تعیین خطوط قرمز فرهنگی، دینی و بهداشتی، دایرة فعالیت فرزندان تان را گسترش دهید.
خطاها و اشتباهات نه چندان بزرگ آنان را نادیده گرفته و حتی تغافل کنید. از بایدها و نبایدها و امر و نهیهای مکرر خودداری کنید. از طریق دوستی، محبت و رفاقت آن هم(همانطورکه گفته شد) در قالب سوال، کجرویهایِ احتمالی آنان را اصلاح کنید.
20. از زیبایی ها و جذابیت های دینی و دینداری برایشان سخن بگویید.
یادآوری فرصتها، لذتها، نعمتها و امکاناتی که خداوند در اختیارشان نهاده و نیز پاسخگو بودن دین به نیازها و مطالب مشروع و معقول آنان، نقش بسیار مهمی در گرایش جوانا به اصول و ارزشهای مذهبی خواهد داشت. « بدون تردید یکی از علل و عوامل عمدة بیتوجهی نسل جوان به آموزههای دینی، معرفی خشک و خشن و سیاه جلوهدادن دینداری است ». خلاصهکردن اسلام و قرآن به اشک و آه و ناله و عزا و امر و نهیهای غیر صحیح و سطحی و سرکوب نیازهای مشروع و تهی جلوه دادن زندگی انسان های متدین از شادابی و نشاط و پویایی و تحرک و تحول، بیشترین سهم را در دینگریزی نسل جوان داشته است. با عمل و اخلاق و بیان شیوا و شیرین به کودکان و جوانان خود نشان دهید که آرامش و آسایش واقعی و شادابی و لذایذ همیشگی در التزام همیشگی و عمل به احکام و معارف دینی نهفته است.
اگرچه تقلید و تعبد در جای خود لازم و بلکه واجب است، تحقیق و تعقل را که لازمةرشد و بالندگی و خلاقیت میباشد، به دینگریزی تعبیر و تفسیر نکنید و خیلی زود به فرزندان خود و دیگران برچسب های ناچسب نزنید.
21. از نمره و رتبه و قبولی در دانشگاه و … برای فرزندان خود بت نسازید.
همان طور که قبلاً گفته شد آنان را با گذشته شان بسنجید؛ در صورت پیشرفت، تحسین و در صورت پسرفت، در مدیریت خود تجدید نظر و فرآیند تربیتی و آموزشی را تقویت کنید. عوامل عدم پیشرفت را مورد بازشناسی قرار داده و با آنها مقابله نمایید. فراموش نکنید طبق داده های آماری و تحقیقی، بسیاری از جوانان به دلیل اهمیت و توجه فوق العادة اولیاء به نمره و رتبه و قبولی در دانشگاه از یک سو و عدم توانایی در کسب مراتب بالا از سوی دیگر به گوشه گیری، افسردگی، افت اخلاقی و تحصیلی و بزهکاری فرو غلتیده و در مواردی خدای ناکرده به خودکشی (که جزایش جهنم سوزان الهی است) و فرار از خانه رویآوردهاند.
22. نحوة برخورد و تعامل با گروه غیر همجنس را برای فرزندان خود تعریف و تبیین نمایید و حدود شرعی، عرفی و عقلی در تعامل مذکور را برایشان تشریح کنید.
دختران و پسران اغلب، در این رابطه دچار افراط و تفریط شده و پدران و مادران، یا به نام آزادی بی قید و شرط، با دیدگاه های متجددانه و فرنگی مآب، فرزندان خود را در فضایی فاقد کنترل و هدایت صحیح رها نموده و ارتباط آزاد را عملاً به فرزندان خود داده و یا به نام دین و احکام شرعی، دیدگاه های متحجرانه و قرون وسطایی را به آنان تحمیل نموده و هر نوع ارتباط منطقی و مشروع را منع می کنند. اینان آگاهانه یا نا آگاهانه دختران و پسران نوجوان خود را در دام و دامن ابتذال و انحراف گرفتار نموده و یکی از اصلی ترین نیازهای زندگی آنان یعنی آموزش صحیح تعامل سالم، همراه با تقوی و دوری از گناه با گروه غیر هم جنس را نادیده می گیرند.
به همین دلیل امروز اکثر قریب به اتفاق دختران و پسران جامعه، از الفبای ارتباط با یکدیگر بی اطلاع بوده و لذا قطع رابطه به طور مطلق و یا ارتباط آزاد و نامشروع را دامن میزنند.
23. با مدرسه، معلمان و مربیان فرزندان خود در تماس مستمر و ضابطه مند باشید و روش آموزشی و تربیتی هماهنگی را برای تربیت و تعلیم آنان تعیین کنید.
بی تردید تعارض روش ها و سیاست ها در آموزش و تربیت فرزندان باعث بحران اخلاقی و افت تحصیلی آنان خواهد شد.
24. تغذیه، ورزش و رشد مناسب جسمانی فرزندان را جدی بگیرید.
فرزندان خود را از دوران کودکی به خوردن مواد غذایی مقوی به ویژ ه مواد پروتئینی، غلات و میوه و سبزیجات عادت دهید.
- عقل سالم در بدن سالم است.
25. به آموزش بلوغ فرزندان، توجه خاص داشته باشید.
با توجه به این که متأسفانه کتب درسی و رسانه ها هنوز نسبت به این مهم بی توجه می باشند، لذا اولیاء به ویژه مادران، مسئولیت مهمی در این رابطه به عهده دارند. بی اطلاعی از مسایل مربوط به دوران بلوغ به خصوص در بین دختران، مشکلات روحی و رفتاری بزرگی را برای آنان ایجاد می کند که نباید مورد غفلت مادران عزیز قرار گیرد.
26. در دوست یابی فرزندان، نقش موثر و سازنده داشته باشید.
فرزندان شما از سنین بعد از دبستان وارد گروه های همسالان شده و شدیداً تحت تآثیر افکار، رفتار، سلایق، علایق دوستان همسال قرار می گیرند. به طوری که از طرز لباس پوشیدن، آرایش کردن، راه رفتن و به کار بردن برخی اصطلاحات و عبارات خاص آنان، تقلید می کنند؛ بنابراین سعی کنید فرزندان شما دوستان خوبی را به خصوص در دوران دبیرستان و دانشگاه برای خود انتخاب کنند. معاشرت با خانواده های متدین فرهنگی و عاقل و آگاه و مطمئن نقش بسیار مفید و موثری را در تحقق هدف فوق به عهده دارد.
متأسفانه خانواده های متدین و ارزش مدار کمتر به صورت تیمی به تعامل و معاشرت های خانوادگی و فامیلی تن داده و بعضاً با اشتغال به کارهای نه چندان ضروری، ارتباط با افراد و خانواده های همسو را به حاشیه رانده و خود و فرزندان شان را از رفت و آمدها، تفریحات و تبادلات فکری و معنوی با دوستان و آشنایان و در نتیجه دوست یابی سالم و سازنده محروم می سازند.
فرآیند فوق، باعث می شود که دختران و پسران کم تجربة ما، به دوستان و هم سالان ناصالح که در بیرون از چارچوب نظر و نظارت اولیاء می باشند، پناه ببرند.
27. هنر شاد زیستن را به فرزندان خود بیاموزید. با خنده و شادی توأم با ایمان مذهبی، روح و روان فرزندان خود را تصفیه کنید.
خنده و شادی، البته اگر مقطعی و موسمی و با اوقات تلخی های بعدی همراه نباشد، نشانة رشد ایمانی و علمی فرد می باشد. مومن همواره متبسم و بشاش بوده و به عبارتی درد را در دل و لبخند را بر لبان خود می نشاند تا مانع آرامش و نشاط دیگران نشود. رعایت این قاعده، به خصوص از سوی پدر و مادر در محیط خانواده نقش بسیار مهم و موثری را در تحرک، پویایی و تلاش و تحول افراد خانواده و زندگی خواهد داشت.
«روحیة شوخ طبعی (توأم با رعایت اصول اخلاقی)، بسیاری از مشکلات ظاهراً بزرگ را کوچک تر جلوه می دهد».
خداوند متعال، شادی و فرح مستمر و پایدار را ویژة مؤمنان دانسته و می فرماید:
أَلا إِنَّ أَوْلِيَاء اللّهِ لاَ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ (یونس/62)
آگاه باشيد كه بر دوستان خدا نه بيمى است و نه آنان اندوهگين مىشوند.
قُلْ بِفَضْلِ اللّهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذَلِكَ فَلْيَفْرَحُواْ هُوَ خَيْرٌ مِّمَّا يَجْمَعُونَ (یونس/58)
بگو به فضل و رحمتخداست كه [مؤمنان] بايد شاد شوند و اين از هر چه گرد مىآورند بهتر است.
و در آیه ای دیگر می فرماید:
وَإِذَا أَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَةً فَرِحُوا بِهَا وَإِن تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ إِذَا هُمْ يَقْنَطُونَ (روم/ 36)
و چون مردم را رحمتى بچشانيم بدان شاد مىگردند و چون به [سزاى] آنچه دستاورد گذشته آنان است صدمهاى به ايشان برسد بناگاه نوميد مىشوند.
فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَهُمْ فِي رَوْضَةٍ يُحْبَرُونَ (روم/15)
اما كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كردهاند در گلستانى شادمان مىگردند.
پیامبر اکرم(ص) ضمن تشویق اصحاب و پیروان خود به شادابی و نشاط و مزاحِ ممدوح می فرماید:
« مؤمن، شوخ وزنده دل است و منافق سخت و غضبناک».
و نیز تصریح فرمود:
« من شوخی می کنم و اهل مزاح هستم، اما حرف باطل و بیهوده نمی گویم».
28. هرگز وضعیت و پوشش و رفتار و شرایط و مصرف و موقعیت فرزندان را با اوضاع و شرایط دوران کودکی و نوجوانی خود نسنجید.
زمان به سرعت در حال تغییر و تحول و توسعه است. فرزندان شما با وسایل ارتباط جمعی مدرن، حجم وسیع محصولات فرهنگی و مصنوعات کارخانجات غربی مواجه می باشند. لذا نیازها و مطالبات آنان با سلایق و علایق شما متفاوت و حتی متعارض است.
امیر مومنان علی(ع) در اینباره می فرماید:
« آداب و رسوم خویش را به فرزندان تحمیل نکنید، زیرا آنان برای زمانی، غیر از زمان شما آفریده شده اند».
29. دو اصل قرآنی«كُلُواْ مِن طَيِّبَاتِ» وَ «عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ» یعنی «از خوراكيهاى پاكيزهاى كه به شما روزى دادهايم بخوريد» «كارهاى شايسته انجام دهید» را در فرآیند تربیتی فرزندان خود، مورد توجه جدی قرار دهید: بر اساس اصل مذکور تربیت و تزکیه و عمل صالح، زمانی ممکن و میسر خواهد بود که طعام و تمام امکانات زندگی فرزندانتان از راه حلال تأمین شده باشد. همواره کیفیت را اصالت دهید نه کمیت را. اگر ثروت و سرمایه برای تغذیه و تأمین زندگی اعضای خانواده وارد منزل میشود (ورودی)، سالم باشد، محصول و برونداد (خروجی) نیز سالم خواهد بود.
بیش از آنکه فرزندان خود را از خوردن غذای مسموم و ناسالم منع کنید، تا مبادا جسماً بیمار شوند، میبایست از خوردن و آشامیدن حرام نیز باز بدارید تا مبادا به لحاظ روحی و به لحاظ اخلاقی به بیماریهای مختلف مبتلا گردند.
30. هماهنگی و همگونی در روش تربیتی را جدی بگیرید:
بسیار دیده شده است که پدر و مادر در اتخاذ شیوه های تربیتی و طرح و تبیین الگوها و ارزشهای زندگی برای فرزندان در دو جهت ناهمگون و بعضاً متضاد حرکت می کنند. در این صورت فرزندان ضمن گرفتار آمدن در بحران عدم تصمیم گیری و ثبات، نسبت به پدر و مادر خود بی اعتماد و بیاعتنا گردیده و راه و روش دیگری جز آنچه اولیاء در پی آنند اتخاذ کرده و نسبت به بسیاری از هنجارها و ارزشهای خانوادگی خود بیتوجه میشوند. لذا نباید پدر و مادر به خنثیسازی ارزشها و روشهای تربیتی یکدیگر اقدام کنند.
