140 - وظایف اخلاقی والدین نسبت به فرزندان

نویسنده : زهرا رستگار

وظایف اخلاقی والدین نسبت به فرزندان خانواده يك واحد اجتماعي است كه بين اعضاي آن ارتباط تنگاتنگ و همه جانبهبرقرار است و از اين جهت با بسياري از واحدهاي اجتماعي متفاوت و متمايز مي شود. ازآنجا كه والدين بيشترين وقت را با فرزندان خود مي گذرانند روابط آنها با فرزندان ميتواند نقش مهمي در پيشرفت […]

وظایف اخلاقی والدین نسبت به فرزندان

خانواده يك واحد اجتماعي است كه بين اعضاي آن ارتباط تنگاتنگ و همه جانبهبرقرار است و از اين جهت با بسياري از واحدهاي اجتماعي متفاوت و متمايز مي شود. ازآنجا كه والدين بيشترين وقت را با فرزندان خود مي گذرانند روابط آنها با فرزندان ميتواند نقش مهمي در پيشرفت رفتار فرزندان داشته باشد. يك خانواده سالم و پويا،خانواده اي است كه ميان اعضاي آن بويژه ميان والدين و فرزندان، رابطه ي انساني وسالم حاكم باشد. مادران و پدران توانا كساني هستند كه از دانايي ها و مهارتهاي لازمدر خصوص ارتباط با فرزندان برخوردارند.

پدر و مادر عقلاً و اخلاقاً موظف به تربیت فرزندان هستند. بخشش پدر و مادر نباید صرفاً در حد مال و ثروت باشد و یا اینكه قطعه زمینی را به نام فرزند قباله كنند. بلكه طبق فرموده حضرت علی (علیه السلام) بهترین بخشش و تفضل ادب نیك می باشد. و همینطور در روایت دیگری می فرمایند: بهترین میراثی كه پدران برای فرزندان باقی می گذارند، ادب و تربیت است.1

 براین اساس نباید آنها را به حال خود واگذاشت. پدر و مادر وظیفه دارند موجبات رشد او را از هر حیث فراهم آورند و نهال شخصیت او را پرورش دهند. بخشي از دانستني هاي ضروري براي والدين،دانش ومهارت مربوط به بر قراري ارتباط با فرزندان است. .

امام سجاد (علیه السلام) در مورد حق فرزند بر پدر می فرمایند:بدان كه او پاره ای از وجود تو است.

در دوران حیات در رابطه با خیر و شرش، تو باید از او مراقبت كنی.تو مسئول ادب و تربیت نیكویش هستی.

تو باید او را به سوی پروردگارش جهت دهی.این تو هستی كه باید او را كمك كنی تا به اطاعت خدا بپردازد.

اگر درباره اش احسان كنی، پاداش می بری.اگر درباره اش بدی كنی، معاقب و مورد كیفر واقع می شوی. 2

اهمیت دادن به تربیت فرزندان

اسلام به والدین توصیه فرموده است برای این كه فرزندان شایسته ای داشته باشند و محیط پرورش نسل آینده آنها پاك و دور از انواع آلودگی ها باشد حتی قبل از تولد فرزندان یعنی از زمان انتخاب همسر دقت لازم را داشته باشند و سپس در هنگام بارداری مادر و تولد كودك و هفت سال اول و هفت سال دوم و هفت سال سوم  به رعایت نكات تربیتی و اخلاقی و معنوی بپردازند تا نسل آنها از آلودگی به انواع آفت ها مصون بماند. آنچه از آموزه های دینی و تاریخی و مطالعات روان شناسی و تجربیات شخصی بزرگان برمی آید مؤید این نظر است كه خانواده یكی از عوامل اصلی و مهم سعادت یا شقاوت جوانان است و والدین می توانند باسنجیده كاری و دوراندیشی و صبر و حوصله و دوری از رذایل اخلاقی و رعایت عملی فضایل، زمینه های رشد مناسب و همه جانبه جوانان را فراهم آورند

«اسلام براي دوران کودکي و نوجواني و سپس جواني چند عامل تربيتي تعيين کرده است که يکي از آنها آموزشهاي والدين و تأثيرات محيط خانواده است و براي اينکه کودک در آغاز دوران تربيت بتواند از يک پايه محکم و قاعده متيني در شخصيت خودش برخوردار شود يک دستورالعملي براي پدر و مادر داده شده و براي محيط خانواده هم شرايطي پيش‌بيني کرده که اگر این شرایط فراهم نشود، يک پايه اصلي تربيت کودک ناقص خواهد بود.

برای تادیب وتربیت فرزندان اصول ومسائلی وجود دارد  كه والدین بایدبدانند در ابتدا باید گفت در فرهنگ اسلامی  دوران تربیت به سه دوره تقسیم شده است. امام سجاد(ع) در روایتی می فرماید: “الولد سید سبع سنین و عبد سبع سنین و وزیر سبع سنین”3.

دوران هفت سال اول کودک، دوران سیادت و آقایی اوست، دوران هفت سال دوم، دوران اطاعت و هفت سال سوم، دوران وزارت است.

“دوران سیادت” در این دوران، کودک تکلیف و مسئولیت ندارد و اگر از او درخواست کردید که کاری را انجام دهد، نباید مورد مؤاخذه و سؤال قرار گیرد البته  بدین معنا نیست که کودک باید به طور مطلق آزاد باشد و هر کاری که خواست انجام دهد و هیچ محدودیتی نداشته باشد. به همین دلیل اسلام آموزشهای رسمی را در هفت سال دوم طرح کرده است. در دوره سیادت كه همان 7 سال اول زندگی است، اصولی باید رعایت شود كه در اینجا به طور مختصر بدانها اشاره می کنیم  .

 1- والدین مظهر عمل باشند نه حرف.

 2-  با گفتارشان هماهنگ باشند و هیچ تناقضی بین رفتارو گفتارشان وجود نداشته باشد.

 3-  برای ایجاد صفات خوب در فرزندان باید عملاً اقدام كنند و به تذكر و توصیه های شفاهی اكتفا نكنند و معتقد باشند كه بنا به گفته سعدی علیه الرحمه: به عمل كار برآید به سخندانی نیست.

 4-  اگر در كودكشان نقطه ضعفی وجود داشته باشد، در صدد این باشند كه آن را برطرف كرده و هیچگاه نزد فامیل یا افراد دیگر بازگو نكنند زیرا اثرات سوئی بر روحیه كودك خواهد داشت.

دوران هفت سال دوم را “دوران اطاعت” نامیده است، کودک در این دوران وارد مرحله برهان پذیری می شود و استدلال های منطقی والدین و مربیان خود را درک نموده و آزادی اعمال و رفتارش حد و مرز پیدا می کند.4.

 در دوره اطاعت كه بین سالهای 14-7 سالگی است، والدین باید اصول زیر را رعایت كنند :

 1- عدم تبعیض در خانواده

2- هماهنگی در تربیت  

3- همكاری با مدرسه

 4-  وفای به عهد

5-  گفتار نیك

6-  انتخاب الگو

 7-  آزادی 

8-  تفریحات سالم.

بررسی ها نشان می دهد کودکانی که در هفت سال دوم عمر خود، از آزادی های زیاد و بی حساب برخوردار بوده اند، در آینده دچار تندروی و افراط کاری های زیاد شده اند و در دریای مفاسد و انحطاط اخلاقی سقوط کرده اند.5.

به همین جهت اسلام این مرحله را، دوران اطاعت فرزند نسبت به والدین، معرفی کرده است.
دوران هفت سال سوم که “دوران وزارت” نامیده شده است، باید بر اساس تفاهم هر چه بیشتر بین والدین و فرزندان شکل گیرد و انس و صفا و خیرخواهی بر روابط بین آنها حکومت کند. زیرا شرایط این دوره به گونه ای نیست که بتوان بر او سخت گیری کرد و یا به گونه ای رفتار نمود که فرزند احساس محدودیت و استبداد و دیکتاتوری کند که در آن صورت به طغیان و ایستادگی در برابر والدین و یا فرار و گریز از خانواده منجر خواهد شد. پس باید به طور معقول و صحیح او را کنترل کرده تا هم به غرور جوانی او لطمه وارد نشود و هم کاملاً آزاد و رها نباشد.

اگر والدین اصولی راكه یادآوری شد بكار گیرند در تربیت فرزندان خود  بسیار مؤفق خواهند بود.

بیانات آیت الله خامنه ایی

يکي از وظايف مهم زن عبارت از اين است که فرزند را با عواطف، با تربيت صحيح، با دل دادن و رعايت و دقت، آنچنان بار بياورد که اين موجود انساني، چه دختر و چه پسر وقتي که بزرگ شد، از لحاظ روحي يک انسان سالم، بدون عقده، بدون گرفتاري، بدون احساس ذلت و بدون بدبختي‌ها و فلاکت‌ها و بلايايي که امروز نسلهاي جوان و نوجوانان غربي در اروپا و امريکا به آن گرفتارند، بار آمده باشد. 6

اهمیت دادن به تحصیل فرزندان

بیانات آیت الله خامنه ایی

تحصيل كودكان در مدارس لازم است و مراقبت و تربيت بر عهده‌ى والدين است. گزينش برنامه‌هاى سالم رسانه‌ها براى كودكان نيز وظيفه‌ى ديگر آنهاست. بچه‌ها را به كتابخوانى عادت دهيد و كتابهاى مفيد مناسب سن آنها تهيه كنيد.7.

احساس مسولیت نسبت به فرزندان

پیامبر صلی الله علیه وآله فرموده اند: «بچه ها، آینه ی رفتار شما هستند.8

اگر فرزند شما در تحصیل و تربیت دچار مشکل می شود، کسی را مقصر ندانید و از خودتان سلب مسئولیت نکنید. معمولاً خانواده ها اگر فرزندانشان بد تربیت شوند، می گویند: «جامعه یا مدرسه» و یا برخی از مادران به اقوام شوهر ربط میدهند!   «از کوزه همان برون تراود که در اوست.» دیگران را مقصر بدتربیتی فرزند خود ندانید.هر کس در منزل با همسر خود برخوردهایی  داشته و دارد ، لقمه ی حلال یا حرام به منزل می آورد و در برابر رفتار فرزندان، عکس العمل نشان می دهد. کودکی که در شبانه روز 90% اوقات خود را در کنار پدر و مادر به سر می برد، چه کسی می تواند، روی او تأثیر گذار باشد؟ مطمئن باشید اگر دیگران روی فرزند شما تأثیر گذاشته اند، زمینه و بستر آن را خود شما فراهم کرده اید.

بیانات آیت الله خامنه ایی

به فرزندانتان برسيد؛ «قوا انفسكم و اهليكم نارا وقودها الناس و الحجارة» . فرزندان را رها نكنيد كه ايمان جوانتان، دختر و پسرتان – اگر دانشجوست، اگر كاسب است، اگر مشغول كار ديگر است – به مبانى شما متزلزل شود. گاهى انسان با دست و زبان بى‌مهار و بيرون از كنترل و با عمل غلط خودش كارى مى‌كند كه جوان خود را از دين و مبانى دينى و اعتقادات و اصول دور مى‌كند؛ او را بى‌اعتقاد مى‌كند. ما چنين كسانى را داشتيم؛ از هر دو طرف هم ممكن است. گاهى با سختگيرى‌هاى بيجا – كه بنده به سختگيرى‌هاى بيجا اصلا توصيه نمى‌كنم – و گاهى هم با برخورد تند و تلخ و ترش، بعضى‌ها بچه‌ها را زده مى‌كنند؛ بعضى هم از آن طرف با بى‌مبالاتى‌ها و لاابالى‌گرى‌ها و امكانات بى‌حساب در اختيار بچه‌ها گذاشتن و از هر غلط آنها با اغماض چشم‌پوشى كردن، بچه‌ها را با دست خود طرد مى‌كنند؛ در نتيجه بچه فاسد و خراب مى‌شود. بايد با منطق و برخورد صحيح و مهربانانه با فرزندان برخورد كرد. «قوا انفسكم و اهليكم»؛ جوان و همسرتان را بايد حفظ كنيد، اين جزو وظايف شماست. اين، اثر تشديد كننده دارد، يعنى وقتى در خانواده‌يى، جوان يا يك عضو خانواده خداى نكرده نقطه‌ى ضعفى پيدا كرد؛ مثل لكه‌ى سياهى شد روى دندان، و ميناى دندان در اين نقطه خراب شد، بتدريج روى ذهن مخاطبهاى خودش و پدر و مادرش اثر مى‌گذارد و همين‌طور اثرهاى متقابل تشديدكننده دارد؛ در نتيجه آن حقيقت و معنويت را از دست مى‌دهد.9

خانوادة خوب یعنی، زن و شوهری که با هم مهربان باشند، با وفا و صمیمی باشند و به یکدیگر محبّت و عشق بورزند، رعایت همدیگر را بکنند، مصالح همدیگر را گرامی و مهم بدارند، این در درجة اول.

بعد، اولادی که در آن خانواده به وجود می‌آید، نسبت به او احساس مسئولیت کنند، بخواهند او را از لحاظ مادی و معنوی سالم بزرگ کنند. بخواهند از لحاظ مادی و معنوی او را به سلامت برسانند، چیزهایی به او یاد بدهند، به چیزهایی او را وادار کنند. از چیزهایی او را باز دارند و صفات خوبی را در او تزریق کنند».10

هر كدام از ما، همين من و شما كه اين‌جا روبه‌روى هم نشسته‌ايم، تك تك من و شما خودمان را موظف بدانيم كه اخلاق يك نفر را عوض كنيم و از بدى به سمت خوبى بكشانيم. آن يك نفر هم، خود ما هستيم. «كلكم راع و كلكم مسؤول عن رعيته » همه‌ى شما مسؤول هستيد و اولين مسؤوليت، نسبت به شخص خود شماست. بر خودمان نظارت كنيم. خودمان را از فساد اخلاق، از پستى، از دروغگويى، از بدخواهى، از بددلى، از كينه‌ورزى، از بى‌رحمى، از تعرض به حقوق ديگران، از جفا در حق ديگران، از بى‌اعتنايى به‌حال مردم محتاج توجه و مراقبت، و بقيه‌ى اخلاقيات فاسد، دور نگه داريم. همه‌ى انبيا و اوليا آمدند تا اخلاق انسانها را عوض كنند. منتها عوض كردن اخلاق انسانها به صورت موعظه و نصيحت و در يك نظام غلط طاغوتى، به كندى صورت مى‌گيرد. اما در نظامى كه براساس ارزشهاى الهى به وجود آمده باشد، تغيير اخلاق مردم، به سهولت انجام مى‌گيرد. كما اين‌كه ما در مقابل خودمان، اين را مشاهده مى‌كنيم و مشاهده كرديم.11

شخصیت دادن به فرزندان

در نظام تربيتي اسلام، مسئله تكريم و شخصيت دادن به فرزندان از اهميت شاياني برخوردار است. رسول اكرم(ص) مي فرمايد: “فرزندان خود را تكريم كنيد و به آنها احترام بگذاريد و روش ها و آداب آنان را نيكو گردانيد كه در اين صورت مورد مغفرت و آمرزش قرار خواهيد گرفت. ” هرانساني دوست دارد كه در جامعه داراي شخصيت باشد. فرزندان نيز مانند ديگر انسان ها خواهان اين مسئله هستند. اولين محيط اجتماعي براي كودكان خانواده است. اگر آنها در اين محيط همواره مورد احترام بوده و مورد توهين و تحقير قرار نگيرند، ضمن آنكه احترام به ديگران را مي آموزند، طبيعي است كه فردي با شخصيت هم بار خواهند آمد. والدين با استقلال دادن به كودك و ايجاد اعتماد به نفس در او سبب مي شوند تا او خود را فردي موثر و فعال احساس كند. نتيجه واگذاري مسئوليت به كودكان وبه خصوص نوجوانان در محيط خانواده، متعهد و مسئول بار آمدن آنهاست كه در سطوح بالاتر مي توانند به خوبي از ايفاي نقش خود برآيند. برخورد مودبانه با آنها- گرچه در سنين پايين باشند- نقش مهمي در رشد شخصيت و احترام به آنها دارد. وقتي فرزندان در دامان والدين و آغوش خانواده مورد احترام قرار گيرند و شخصيت آنها مورد توهين و تحقير قرار نگيرد از حيث روحي تامين و داراي صفت پسنديده عزت نفس مي شوند. رفتار تحقيرآميز و آميخته به طعن و ملامت سبب مي شود تا آنها به تدريج خود را موجودي بي ارزش دانسته و احساس كرامت و شخصيت خود را از دست بدهند و اين احساس، سرآغاز سقوط و انحطاط آنها مي باشد

بیان یک جمله حمایت کننده و یا تشویق آمیز / کشیدن دست نوازش بر سر فرزندان و بوسیدن آنها / از جمله تعاملات خوشايند ميان والدين و فرزندان است . اين برخوردهای گرم و محبت آمیز ، احساس عزت نفس را در فرزندان بر می انگیزد . نرمخویی ، زیبایی کلام ، داشتن چهره ای بشاش و متبسم و پرهیز از جملات کنایه آميز و منفی ، از نشانه هاي جهت گیری مثبت نسبت به فرزندان است .

 

 

بیانات آیت الله خامنه ایی

فعاليتهاى گوناگون در جوانان شخصيت مى‌آفريند، شخصيت آنها را استحكام مى‌بخشد و آينده‌ى آنها را تضمين و روشنتر مى‌كند. توصيه‌ى من به خانواده‌ها اين است كه كمك كنند تا فرزندانشان در فعاليتهاى مناسب شركت كنند. به دختر خانمها هم سفارش مى‌كنم كه خواست خانواده را يكسره به عنوان يك شى‌ء مزاحم تلقى نكنند. شما مثل فرزند من هستيد و من نصيحتى كه به شما مى‌كنم، از موضع يك پدر است. شما اين را از من بپذيريد كه اغلب اوقات تشخيص پدرها و مادرها در اين‌كه چه چيزى براى اين جوان يا نوجوان مصلحت است و چه چيزى مصلحت نيست، از تشخيص خود آنها بهتر و روشنتر است. بدانيد كه آنها دلسوزند.12

در پاسخ به اين سؤال كه دختران با خانواده‌هايشان احيانا ممكن است در اين زمينه‌ها مسأله‌اى داشته باشند، من تصورم اين است كه الان هم عمده‌ى خانواده‌هاى ايرانى – حالا نمى‌توانم ادعاى عموميت كنم – كسانى هستند كه با مسائل كشور و مسائل انقلاب آشنايند، به آن علاقه‌مندند، به آن عشق مى‌ورزند و اگر فرزندانشان بخواهند در فعاليتهايى كه آنها را در اين تلاش عمومى سهيم مى‌كند، به نحوى شركت كنند، خانواده‌ها از آن استقبال خواهند كرد. ممكن است يك خانواده تشخيصشان اين باشد كه اين دختر خانم اگر مثلا درس بخواند، براى آينده‌ى كشور مفيدتر است، لذاست كه روى درس خواندن او تكيه مى‌كنند. بعد مى‌بينند فلان فعاليت اجتماعى با درس خواندن او منافات دارد، لذا از آن جلوگيرى مى‌كنند، يا نصيحت مى‌كنند كه در آن وارد نشود، يا به‌ هرحال نوعى ممانعت ايجاد مى‌كنند. من گمان مى‌كنم آنچه وجود دارد – اگر وجود داشته باشد – از اين قبيل است. والا خانواده‌ها با فعاليت فرزندانشان قاعدتا نبايد مخالف باشند.

فراهم کردن وسايل رشد و كمال جوانان 

برای سالم سازی محیط پرورش جوانان، خانواده ها باید اصلاح را از خود شروع كنند. به عبارتی بزرگترها، اول باید خود را اصلاح و عیوب خویش را برطرف نمایند تا بتوانند به عنوان الگوی قابل قبول جوانان مطرح شوند. نمی شود كه بزرگترها خود را آلوده به انواع زشتی ها و گناهان بكنند و آنگاه انتظار داشته باشند كه فقط با موعظه و نصیحت موفق به هدایت جوانان شوند

بیانات آیت الله خامنه ایی

جوان، يك نهال بالنده و مركز اغلب نيكيها و درخشندگيها و نورانيتهاست. اين صفا و محبتى كه در شما جوانان عزيز مشاهده مى‌شود، خاستگاهش همين دل پاك و نورانى جوانى است. من البته به شما عرض كنم: عزيزان من! اين محبت، دو طرفه است. من هم به عنوان پدر پير شما، دلم سرشار از محبت شما جوانان است.

جوان يك انسان سرشار از استعداد و داراى حقوق فراوانى بر پدر و مادر، بر مدرسه، بر حكومت و بر مسؤولان بخشهاى گوناگون است. اينها بايد وسايل رشد و كمال او را فراهم آورند و به او كمك كنند تا بتواند راه درست را انتخاب كند. اين كمك كردن هم به ميزان زيادى با رفتار و عمل ممكن مى‌شود. گفتار و حرف، هميشه اثرى ندارد، گاهى ممكن است مؤثر واقع شود، اما گاهى عمل، حرف را تخطئه مى‌كند. همه‌ى كسانى كه با جوانان مواجهند – از جمله شما جوانان عزيزى كه در انجمنهاى اسلامى هستيد، يا عزيزانى كه در امور تربيتى هستند – سعى كنند رفتار خودشان را عاقلانه، حكيمانه، خيرخواهانه، صلاح جويانه، صميمانه و سرشار از محبت و صفا قرار دهند. اين مى‌تواند دلهاى جوانان را – هرجا و هر طور كه باشند، ولو فرض كنيم بر روى احساسات پاك آنها خاكسترى از خطا هم نشسته باشد – از آنچه كه در معرض آن است، نجات دهد.13

آشنا کردن فرزندان با تکالیف دینی

فرزندان مستعد پاكی و صفا و صمیمیت هستند، خوب و بد را از پدر ومادر یاد می گیرند و به هر راهی كه پدر و مادر دعوتشان كنند، به هما ن راه پا می گذارند.اگر آنان را با روحیهء خداترسی پرورش دهیم، طبیعی است در آینده افرادی خیرخواه ، مسالمت جو و مطیع خواهند شد و اگر آنان را رها كنیم ،خام و هرزه بار می آیند.

حال این سؤال مطرح می شود كه والدین باید چه راهكارهایی رابرای پرورش روحیهء مذهبی كودكان بكار گیرند؟پدر و مادر باید خود بر اصول استوار دین پایبند باشند.اگر پدر و مادر نسبت به نماز و روزه و حجاب تأكید دارند، به همان نسبت هم به ادب و نرم زبانی  نظافت هم تأكید داشته باشند و هیچ گاه افراط نكنند.

 محیط خانواده و اجتماع نیز باید همسو باشد، اگر تضادی بین خانواده و اجتماع وجود داشته باشد، تربیت  مذهبی طفل ضعیف می شود.

 شیوهء فراخوانی نیز باید حساب شده و با برنامه ریزی قبلی باشد.هیچگاه كودك را وادار به انجام كاری نكنیم بلكه اجازه دهیم با میل قلبی اش آن كار را انجام دهد، تا در ذهن فرزند ملكه شود.

در نظر گرفتن روحیات فرزند و استعدادهایش ضروری است و علاوه بر این باید از روش مستقیم جداً پرهیز كرد.

در هر برنامه تربیتی ، تنها فاعلیت كافی نیست بلكه روح پذیرش و قابلیت نیز شرط می باشد.خداوند در سوره تكویر آیه 28 می فرماید: «لمن شاء منكم ان یستقیم»  قران مایهء بیداری است برای آنها كه می خواهند به راه راست بپیوندند

رسول اکرم(ص) فرمودندهر فرزندى بر فطرت توحید و خداپرستى متولد مى شود، و این پدر و مادر او هستند که او را یهودى یا مسیحى و یا زردشتى سوق مى دهند (و او را از راه فطرت دور مى سازند). 14.

بیانات آیت الله خامنه ایی

درس خواندن، پاكدامنى و پرهيز از سرگرمى‌هاى عاطل و باطل، جزو وظايف جوانهاست. البته من با سرگرمى و تفريح و شادى جوانها خيلى موافقم، اما بعضى از سرگرمى‌ها و تفريح‌هاى منحرف را دشمن به قصد غافل كردن ما و جوانان عمداً وارد جامعه‌ى ما مى‌كند. اين، مخصوص جامعه‌ى ما نيست، در خيلى جاهاى ديگر هم اين كار را مى‌كنند. در يكى دو سال گذشته خبرهاى متعددى داشتيم كه در كشورهاى مختلف آسيايى – مثل مالزى و چين و … – و حتى كشورهاى اروپايى، سى‌دى‌هايى كه به صورت قاچاق وارد كشورشان شده بود و آنها براى جوانها گمراه‌كننده و مضر تشخيص داده بودند، جمع‌آورى و منهدم كردند. در واقع با اين سى‌دى‌ها مثل مواد مخدر – كه دوروبر اينها گشتن، براى جوانها گناه است – برخورد كردند. كسانى هم كه اين محصولات را قاچاق مى‌كنند، غالبا صهيونيست‌هاى خبيث هستند، اينها عامل گمراهى و فساد جوانها در خيلى از كشورها، بخصوص در كشورهاى اسلامى، و به‌طور ويژه در ايران هستند. چرا؟ چون از آينده‌ى ايران مى‌ترسند. نمى‌خواهند ملت ايران به پيشرفت علمى و پيشرفت مدنى و پيشرفت اجتماعى‌يى برسد كه براى بقيه‌ى كشورهاى اسلامى الگو شود، كمااين‌كه حركتهاى اسلامى در كشورهاى ديگر نشان مى‌دهد كه ملت ايران تا الان هم الگو شده، منتها روزى‌كه شما بتوانيد قله‌هاى علم و ايمان و همزيستى‌هاى انسانى و اخلاقى را فتح كنيد و جامعه‌ى پيشرفته‌ى عادلانه‌ى معنوى برخوردار از ماده و معنا را به‌وجود آوريد و ارزشهاى انقلاب را نهادينه كنيد، اسلحه‌ى دشمن بكلى از كار مى‌افتد. مى‌خواهند نگذارند شما به آن‌جا برسيد.15

آشنا کردن فرزندان با فریضه نماز

یكی از بارزترین مصادیق تربیت دینی و بلكه مهمترین نمود آن در حوزه احكام و عبادات، نماز است. نماز بزرگترین فریضه‏الهی وپیش درآمد قبولی سایر اعمال و عبادات است.

فریضه‏نماز درتربیت دینی چنان مهم است كه حتی در پیش از بلوغ، تنبیه مختصر فرزند به‏خاطر ترك آن، روا دانسته شده است. علی علیه‏السلام خطاب به یكی از اصحاب فرمود: “كودكان اهل خانه‏ات را با زبان به نماز و طهارت تأدیت نما و وقتی به سن ده سالگی رسیدند، آنان را بر ترك آن، تنبیه بدنی نما ولی از سه بار بیشتر تجاوز نكند.16

نكته قابل توجهی كه در این حدیث وجود دارد، توجه حضرت به مراحل تربیت و نیز روش آشنا نمودن فرزندان با نماز و اقامه آن است، زیرا در مورد نماز بین دوره كودكی و بلوغ فرق گذاشته‏اند، در دوره كودكی تاقبل از ده سالگی فقط سفارش به آموزش و تعلیم نماز نموده‏اند و تنها به اقدام زبانی و سفارش كلامی اكتفا نموده‏اند، در این مرحله تأكید بر آمادگی و زمینه سازی برای اقامه نماز شده است. اما در سن ده سالگی هر چند هنوز به‏حّد بلوغ نرسیده امّا بعلت رشد مناسب كودك در این سن و تا حدودی رسیدن به سن تمییز و تشخیص، تأكید عملی بر اقامه نماز است و آنگاه كه به سن بلوغ رسیدند تأكید بر واداشتن آنها به نماز و ترك نكردن آن است

بیانات آیت الله خامنه ایی

 پدر و مادرها، كودكان و نوجوانان را با صورت و معناى اين فريضه آشنا سازند و اگر بايد از ديگران كمك گرفت، كتابهاى شيرين و آسان فهم را براى كودكان خود بخوانند.17

حقيقت آن است كه نماز با نقش عظيم تربيتى، با تأثير شگرف در ايجاد آرامش و سكينه‌ى قلبى مؤمنان، با دميدن روح توكل و تقوا و اخلاص در نماز گزار، با ايجاد فضاى تقدس و معنويت در پيرامون نمازگزار كه موجب دورى او و ديگران از گناه است، و با درسهاى معرفتى گوناگون كه در الفاظ و اذكار آن نهفته است، بسى بيش از صرفاً يك وظيفه‌ى شخصى، و در واقع داراى نقش كليدى در اداره‌ى فرد و جامعه است. تأكيدهاى بليغى كه بر گزاردن اين واجب شده، و حتى پدر و مادر موظف شده‌اند كه فرزند خود را از دوران كودكى با آن مأنوس سازند، در ميان همه‌ى واجبات دينى بى‌نظير است، و اين به خاطر نقش استثنايى نماز در تنظيم انگيزه‌هاى روانى فرد و تأمين فضاى مساعد براى تحمل بارهاى سنگين وظيفه در جامعه است.18 

هدایت فرزندان

بیانات آیت الله خامنه ایی

باید جوان ها را هدایت کرد اما در جزئیات امور آنها نباید خیلی دخالت کرد که زندگی برای آنها مشکل شود. جوان، به طور طبيعى اصل هماورد طلبى است. بسيار خوب، هماورد مورد علاقه‌ى ما كه مى‌خواهيم جوانان با آن دست و پنجه نرم كنند، نفس اماره است كه انسان را به پستيها و زشتيها دعوت مى‌كند و او را از عروج و تكامل باز مى‌دارد. جوانان بايد در مقابل شهوات و هوسهايشان و در مقابل همه‌ى انگيزه‌هايى كه آنان را به چنين رذايلى فرا مى‌خواند، مقاومت كنند. جوانان در درجه‌ى اول قرار دارند و غير جوانان نيز همين‌طورند. بر همه واجب است، بر امثال من هم واجب است، بلكه بيش از ديگران واجب است كسانى كه مسؤولند، كسانى كه مأموريت بزرگى را بر عهده گرفته‌اند و كسانى كه تصميم و اقدام و حركت و رفتار آنان، فقط رفتار يك شخص نيست، بلكه رفتار يك مجموعه است، رفتار يك جامعه است و گاهى در چشم ديگران، رفتار يك كشور است، بايد خيلى مراقبت كنند. آنان بيش از ديگران مخاطب به خطاب الهى‌اند و موظف به اين هستند كه دعاى شريف «حول حالنا الى احسن الحال» را در خودشان تحقق بخشند. 19

الگو دادن به فرزندان

هر انسانی، جوياى الگوى مناسب براى خود مى‏باشد و پس از جستجو و كاوش، الگویى را برمى گزيند، و چه بسا در تشخيص خود دچار اشتباه شود و بسيار ديده مى‏شود كه اين الگوگيرى در زندگى و سرنوشت آنها تأثيرى بد مى‏گذارد كه جبران‏ناپذير است.

اين مسئله سبب مى‏شود كه بينديشيم كه راه چاره كجاست؟ چه بايد كرد؟ به نظر مى‏رسد راه نجات از اين مهلكه (كه انسان گرفتار هر كسى بعنوان “الگو” نشود) در كلام نورانى خاتم الانبياء محمد مصطفى (ص) بيان شده است كه مى‏فرمايد:

* “فاذا التبست عليكم الفتن كقطع الليل المظلم فعليكم بالقرآن”(20)

“زمانى كه فتنه‏ها مانند پاره‏هاى شب ظلمانى بشمار آورد، برشما باد رجوع به قرآن”

پس بايد به قرآن تمسك كنيم و براى نجات خود و جامعه، سراغ كسانى كه در قرآن از آنها بعنوان الگو، اسوه، دليل و راهنما ياد شده، برويم.

بايد دست در دست بصير و بينايى گذارد، كسى كه روشن است و روشنايى بخش، كسى كه نور و نوربخش است اگر می خواهیم فرزندمان را به انجام کاری مثبت ترغیب کنیم بهتر است الگو یا سرمشق مناسبی که آن کار را انجام می دهد و مورد قبول فرزندمان است را پیدا کرده و او را با فرزندمان آشنا کنیم  تا فرزندمان از او الگو برداری نماید .

بهترین سرمشق و الگو برای کودک پدر و مادر هستند ،پس اولیا باید در رفتار خود بسیار محتا ط باشند زیرا کودکان هوشیارند و کوچکترین اعمال آنها را به خاطر سپرده و الگو برداری می کنند لذا اگر ما می خواهیم فرزندمان کار مثبتی را انجام بدهد نخست خودمان باید آن کار را انجام بدهیم تا وی ما را سرمشق قرار داده و همانگونه عمل کند ، پس اگر دوست دارید فرزند تان به مطالعه و تحصیل اهمیت بدهد خود شما نیز ساعاتی از روزتان را به این کار ( مطالعه کتاب یا روزنامه) اختصاص بدهید و اگر می خواهید فرزندتان آداب معاشرت را رعایت کند خود شما نیز مبادی آداب باشید ،همچنین سعی کنید فرزندتان را همیشه از الگوهای فاسد و بد ( مانند دوستان ناباب ، ارازل و اوباش خیابانی ، باندهای خلاف کارو … ) دورنگهدارید ، چرا که به قول سنایی غزنوی:   

منشین با بدان که صحبت بد             گر چه پاکی تورا پلید کند.

بیانات آیت الله خامنه ایی

 هر كس الگويى مى‌خواهد، دنبال نمونه و اسوه‌اى مى‌گردد، اما همه در جستن الگو، راه صواب نمى‌روند. بعضى افراد در عالم هستند كه اگر از آنها بپرسيد كدام چهره ذهن شما را به خود متوجه مى‌كند، مى‌بينيد كه سراغ انسانهاى حقير و كوچك و پستى مى‌روند كه عمرشان به عبوديت هواى نفس گذشته است و تنها هنرشان چيزى است كه جز غافلان را خوش نمى‌آيد – تنها سرگرم كردن چند لحظه‌ى انسانهاى كوچك و غافل – اينها براى عده‌اى از انسانهاى معمولى عالم، الگو مى‌شوند. بعضى سراغ سياستمداران و شخصيتهاى تاريخى و امثال آن مى‌روند و آنان را الگو قرار مى‌دهند. زيركترين انسانها كسانى هستند كه اولياءالله را الگو قرار مى‌دهند، چون بزرگترين خصوصيت اولياءالله اين است كه تا آن حد شجاع و قوى و مقتدرند كه مى‌توانند امير نفس خود باشند و ذليل نفس خود نشوند.21

 

 

 

امر به معروف و نهی از منکر

ازآنجايي‌كه انسان غافل است و به دليل عارض شدن نسيان بسياري از مواردي كه مفيد براي اوست فراموش مي‌كند بنابراين امر به معروف و نهي از منكر جزء ضرورياتي است كه در جهت نيل به كمال براي هر انساني ضرورت پيدا مي كند. به اين جهت است كه حضرت امام محمد باقر(ع) مي فرمايد:

«ان الامر بالمعروف و النهي عن المنكر فريضه عظيم بها تقام الفرائض …» ‌(22)

يعني امر به معروف و نهي از منكر واجب عظيم و بزرگي است كه پابرجايي ساير واجبات به آن بستگي دارد.

خداوند  در قران کریم  اهمیت امر به معروف و نهي از منكر  اینگونه تشریح می فرمایند: “يؤمنون بالله و اليوم الآخر و يامرون بالمعروف و ينهون عن المنكر و يسارعون في الخيرات و اولئك من الصالحين”23‌

به خدا و روز واپسين ايمان مي آورند؛ امر به معروف و نهي از منكر مي كنند؛ و در انجام كارهاي نيك، پيشي مي گيرند؛ و آنها از صالحانند.

ولتكن منكم امه يدعون الي الخير و يامرون بالمعروف و ينهون عن المنكر و اولئك هم المفلحون”24‌

بايد از ميان شما، جمعي دعوت به نيكي، و امر به معروف و نهي از منكر كنند. و آنها همان رستگارانند

“كنتم خير امه اخرجت للناس تامرون بالمعروف و تنهون عن المنكر و تؤمنون بالله”.‌ 25

 

شما بهترين امتي بوديد كه به سود انسان‌ها آفريده شده اند،؛ چه اينكه امر به معروف و نهي از منكر مي‌كنيد و به خدا ايمان داريد. ‌

“ان الله يامر بالعدل و الاحسان و ايتاء ذي القربي و ينهي عن الفحشاء و المنكر…” 26

خداوند به عدل و احسان و بخشش به نزديكان فرمان مي دهد؛ و از فحشا و منكر و ستم، نهي مي‌كند..

از مجموع آيات فوق چنين بر مي آيد كه امر به معروف و نهي از منكر داراي اهميت بسيار زيادي از منظر قرآن كريم مي باشد و همه آحاد جامعه اعم از دولتمردان و عموم مردم را شامل مي شود

بیانات آیت الله خامنه ایی

در محيط خانواده هم مى‌شود نهى از منكر كرد. در بعضى از خانواده‌ها حقوق زنان رعايت نمى‌شود، در بعضى از خانواده‌ها حقوق جوانان رعايت نمى‌شود، در بعضى از خانواده‌ها، بخصوص حقوق كودكان رعايت نمى‌شود. اينها را بايد به آنها تذكر داد و از آنها خواست. حقوق كودكان را تضييع كردن، فقط به اين هم نيست كه انسان به آنها محبت نكند، نه. سوء تربيتها، بى‌اهتماميها، نرسيدنها، كمبود عواطف و از اين قبيل چيزها هم ظلم به آنهاست.27

در برخوردها هم مدارا هم قاطعیت

وجود انعطاف در حد معقول در روابط میان والدین و فرزندان است . والدین موفق به اهمیت این نکته اذعان دارند که به هنگام بروز مشکلات و اختلافات ، انعطاف و مدارا ، راه منطقی تري برای برخورد با فرزندان است . گاهی اوقات رفتار یکسو گرایانه و انعطاف ناپذير از سوی والدین ، به فرزندان یاد می دهد که یک راه حل بیشتر وجود ندارد و باید یکی از طرفین ، شکست را بپذیرد . اگر والدین به هنگام آزرده شدن از فرزندان ، با مهارت و تدبير ، آزردگی خود را ابراز كنند ، این مسئله در ترمیم روابط میان آنان با فرزندان موثر خواهد بود . والدین موفق ، تلاش می کنند که آزردگی از فرزندان را با بخشودن سریع آنها ، نادیده بگیرند . بدین ترتیب به فرزندان خود می آموزند که چگونه ديگران را با شيوه اي مناسب ، نسبت به خطاهای خود آگاه سازند و درعين حال انتقام گیر و کینه جو نباشند .
والدین در خانواده هاي متعادل ، نقاط ضعف فرزندان خود را نمی پسندند . اما آنها را به خاطر داشتن این نقص ها ، سرزنش نمی کنند . در شیوه تربیتی متعادل ، والدین در کنار نقاط ضعف ، به جنبه های مثبت شخصیتی فرزندان نيز توجه می کنند و در انتقاد از آنها به جای خشونت از انصاف و عدالت ياري می گیرند . به عبارتي براي رفع نقاط ضعف فرزندان ، از توانمنديها و جنبه هاي مثبت شخصيتي آنان استفاده مي كنند .

 

آموزه های اسلامی و متون دینی نیز ما را به رعایت اعتدال در روابط اعضای خانواده بویژه رابطه میان والدین و فرزندان ، توصیه می کنند . در فرهنگ اسلام ، فرزندان امانتهای الهی هستند و خانواده مسئول حفظ سلامت ، رشد ، تربیت و سعادت آنان است . والدين اجازه ندارند که با سخت گیریهای بی جا ، مانع رشد و کمال فرزندان و يا حتي سبب انحرافشان شوند . آنها نباید فرزندان را در آزادی مطلق و عنان گسيخته رها کنند و یا چنان اهل تسامح باشند که فرزندان هر کاری را به دلخواه خود ، انجام دهند . خداوند در سوره تحریم آیه 6 هشدار می دهد که : ” ای کسانیکه ایمان آورده اید ، خود و خانواده خویش را از آتشي كه هيزم آن انسانها و سنگهاست ، نگه دارید … » بنا به نظر مفسّرين ، نگهداری خانواده از آتش جهنم ، به معنای تعلیم و تربیت صحيح و فراهم ساختن محیطی پاک از هرگونه آلودگی و زشتي در فضای خانواده است . این مسئله باید در تمام زندگی بویژه در مراحل مختلف تربیت فرزندان با برنامه ریزی صحیح تعقیب شود . اگر فرزندان به حال خود رها شوند ، خواه ناخواه به انحراف از اخلاق و اصول تربیت صحیح کشیده می شوند . از سوی دیگر اگر بر آنان سخت گیری شود ، به گونه ای كه محدودیت و استبداد را احساس کنند ، در آن صورت به طغیان و ایستادگی دربرابر والدین دست مي زنند . والدین با نظارت و مراقبت متناسب با ساختار روحي و رواني فرزندان ، می توانند اين گلها را كه به عنوان امانتهای الهی در دست آنها هستند ، در فضایی پر از مهر و دوستي ، پرورش دهند.

بیانات آیت الله خامنه ایی

قاطعيت يعنى چه؟ يعنى برخورد فيزيكى و جسمانى؟ اين‌كه درست نيست و ما اصلا اين را توصيه نمى‌كنيم، اما گفتن و تذكر دادن، خوب است. چه اشكال دارد با اخلاق خوب تذكر بدهند؟ ديروز حديثى را براى جمعى مى‌خواندم كه آمر به معروف و ناهى از منكر بايد خودش به آنچه دارد امر و نهى مى‌كند، هم عالم باشد و هم عامل. «رفيق لمن يأمر و رفيق لمن ينهى»   با رفق و مدارا امر و نهى كند. امر و نهى، يعنى دستور دادن، بكن، نكن، غير از تمنا كردن است، اما همين را با رفق، مدارا و محبت – نه با خشونت – انجام دهد. به نظرم اين‌طورى بايد عمل شود.28

جلوگیری از خلأها و عقده‌هاى عاطفى

اغلب يا همه افراد، به لحاظ برخوردارى از غريزه «حب نفس‏»،دوست دارند كه مورد توجه و عنايت قرار بگيرند. توجه به اين نياز، درحدى كه به افراط كشيده نشود و آثار سوء نداشته باشد، عاملى درجلوگیری از خلأها و عقده‌هاى عاطفى در انسانهاست. وقتى كسى را مورد تشويق قرار مى‏دهيم و به خاطر داشتن صفتى‏يا انجام كارى مى‏ستاييم، در واقع حس «خود دوستى‏» او را ارضاءكرده‏ايم.اين هم، جاذبه و محبت مى‏آفريند، هم، نيت و انگيزه پديدمى‏آورد يا تقويت مى‏كند.
داشتن زبان و لحن تشويق‏آميز، موهبتى خدايى است. نشان كمال‏روحى و همت‏بلند و علاقه به بالندگى و رشد انسانهاست. تشويق، درنيكان و نيكوكاران، زمينه بيشتر براى «عمل صالح‏» پديد مى‏آورد ونسبت‏به بدان و بديها، اثر غير مستقيم بازدارندگى دارد

 

بیانات آیت الله خامنه ایی

برخی از خانواده ها نمی دانند چگونه برخورد کنند و دائماً در افراط و تفریط هستند. اگر فرزند شما دختر است، پدر باید واقعاً او را مورد مهر و محبت خویش قرار دهد، مبادا او خلاء عاطفی داشته باشد و در آینده بخواهد این خلأ پدر را با دیگران جبران کند. حضرت محمد صلی الله علیه وآله وسلم، درباره ی دخترش می فرماید: «فاطمه، پاره ی تن من است.» این جمله از نظر روان شناسی خیلی ارزش دارد. آیا اشکال دارد، شما هم با دختر خودتان این گونه باشید؟ شما مادران هم مواظب باشید، با فرزند پسرتان عاطفی برخورد نمایید. نکند خدای نکرده او را از محبت خود محروم کنید و فردا خود شاهد خلاء عاطفی و گرایش او به جنس مؤنث باشید.

آن چيزى كه درباره‌ى خلأها و عقده‌هاى عاطفى مى‌گويند. ممكن است فرزند شما در دوران كودكى با مشاهده‌ى يك رفتار ناهنجار در داخل خانواده، يك ناهنجارى روانى يا عصبى در او به‌وجود بيايد، وقتى كه بزرگ شد – مثلا يك تاجر يا يك عالم يا يك سياستمدار شد – اين ناهنجارى اثر خودش را خواهد بخشيد، مثل زاويه‌ى كوچكى كه هرچه اين خطوط ادامه پيدا مى‌كند، مرتب فاصله‌ى خطوط بيشتر مى‌شود.29

عدم سوئ تفاهم نسبت به فرزندان

فرزندانهديه و امانت الهي به والدین هستند وبایستی  بدون توجه به مشکلات و ناهنجاريهاي رفتاري، انها را به عنوان انساني که داراي توانائيهاي بالقوه فراوان است بپذیرند. با اين نگرش مي توان به انها امکان داد تا واقعيت خود را نشان دهند واحساسات خويش را ابراز کنند . درحقيقت نگرش مثبت به فرزند ، زمينه عشق و محبت هدفمندبه او را فراهم مي كند . خانواده بايد کانون محبت ، توجه و احترام باشد تا کودک براثر محبتي که از پدر و مادر مي بيند ، آنها را الگو قرار دهد

در شیوه تربیتی متعادل ، وجود بینش مثبت درمورد فرزندان ، منجر به تعاملات خوشایند بین والدین و فرزندان می شود .

هيچ كس كامل متولد نشده است. هر كسي در موقعيتي از زندگي اشتباه مي‌كند، والدين و فرزندان، هم همين‌گونه‌اند. همه ما انسان هستيم و جايز بر خطا، البته، قابل درك است كه همه پدرها و مادرها خواهان بهترين‌ها براي فرزندانشان هستند، حتي اگر مخالف خواست و نظر آنها باشد. از اين گذشته، اشتباهي كه نوجوانان ممكن است تجربه كنند، مي‌تواند تاثير بسيار نامطلوبي برآينده آنها بگذارد. والدين بايد بدانند كه، نوجوانان در سن بلوغ، دستخوش برخي تغييرات اساسي فكري و جسمي مي‌شوند، و بايد خود را با اين تغييرات وفق دهند. براي بيشتر نوجوانان اين تغييرات به صورت سردرگمي و آشفتگي است، و والدين بايد آنها را در طول اين تغييرات راهنمايي كنند. نه اينكه آنها را مجبور به پذيرفتن گفته‌هايشان كنند كه نتيجه‌اي جز عصبانيت و دلزدگي ندارد. چرا كه نوجوانان برخلاف آنچه كه به آنها گفته مي‌شود، براي كنترل زندگيشان دست به تلافي مي‌زنند و نيز ممكن است احترام نسبت به والدينشان را كنار بگذارند كه سختي شرايط را تشديد خواهد كرد اگر انتظار احترام از فرزندتان دارید شما نیز باید به او و خواسته‌هایش احترام بگذارید نه این كه تنها ارتباطی یكطرفه را بطلبید. این احترام باید دو طرفه باشد

 اكثر والدين مي‌پندارند حرف‌ها و نظراتشان هميشه درست است يا تجربيات و مشكلات گذشته آنها شبيه به فرزندانشان است، كه البته نه تنها كمكي به آنها نمي‌كند بلكه در بيشتر مواقع، به درگيري و جدال بين والدين و فرزندان منجر مي‌شود

بیانات آیت الله خامنه ایی

ما از بزرگانمان ياد گرفته‌ايم و احساس مى‌كنيم كه مدام با شست و شوى دل و روح و نگاهمان مى‌توانيم نوتر ببينيم، اما هم در خانواده و هم در فضاى جامعه، گويا سوءتفاهمى نسبت به جوانان وجود دارد، به دليل همين نوجويى و نوگرايى كه به آن معتقد هستند و به‌هرحال مقتضاى سن و شرايط زندگى و حال و هواى جوانيشان است. اين‌كه در خانواده احساس مى‌شود كه پدران و مادران مى‌خواهند جوانان همان‌گونه زندگى كنند كه آنها مى‌زيستند، يا به آن چيزهايى كه پدران و مادران دست نيافتند، حالا پسران و دختران بايد دست پيدا كنند. در جامعه هم به‌هرحال سنتها و عرفها و چيزهايى كه حاكم بر جامعه است – كه منظورم اين نيست كه همه‌ى آنها الزاما نادرست است – به سختى پذيراى اين نوگرايى جوانان است و شايد حتى جوانان به لااباليگرى يا بى‌احتياطى و بى‌تأملى و ناآگاهى متهم شوند. ما فكر مى‌كنيم در اين فرصت بيست ساله، براى تثبيت اصول اساسى اعتقاديمان در مورد انقلاب و نهضت بزرگمان، فرصت كافى داشته‌ايم، اما گاهى احساس مى‌كنيم در مواردى كه امكان مانور بيشتر و بروز خلاقيتها و نوآوريها و نگاههاى جديد به موضوع را داريم، آن‌جاها بايد كشف گردد و اعمال نظر شود. مثلا حضرت امام در مورد موسيقى و شطرنج، نظرهاى متفاوتى دارند كه اصلا انقلابى در اين دو موضوع جدى پيش آورد و در مورد جوانان هم يك گشايش خيلى بزرگى بود. من كه شهيد رجايى را به‌عنوان يكى از اسوه‌هاى بزرگ تقوا و اخلاص و ايمان مى‌شناسم، عكسى از ايشان ديدم كه در اوج سالهاى آغازين انقلاب، با پيراهن آستين‌كوتاه خدمت امام نشسته بود و صحبت مى‌كرد. 30

بیانات آیت الله خامنه ایی

البته با پدر و مادر خودتان بحث كنيد. من توصيه مى‌كنم كه پدرها و مادرها ميدان بدهند تا فرزندانشان با آنها بحث كنند. پدرها و مادرها هم به خواست فرزندان و استدلالهاى آنها احترام بگذارند و اگر ديدند استدلالى دارند كه آن استدلال قابل قبول است، از آنها بپذيرند. من خيال مى‌كنم كه اين طريق، راه حل مناسبى باشد.31

 

تشویق به مطالعه و كتابخوانى

 بسیاری از دانشمندان وروانشناسان معتقدند که اساس وزیربنای شخصیت انسان در سالهای اول زندگی پایه گذاری می شود و آموخته های این دوران،تاثیر عمیقی بر آینده ی زندگی فرد دارد.بنابراین اگر مطالب خواندنی مفید و سازنده در اختیار کودکان و نوجوانان قرار گیردو آنها از همان سنین کودکی به مطالعه عادت کنند،راه و رسم زندگی را خواهند آموخت و تحت تاثیر داستانها و کتابهای آموزنده،به رشد و تعالی خواهند رسید ودر آینده نیز برای حل مشکلات خود از کتاب کمک خواهند گرفت.حضرت علی(ع) می فرمایند:“بهترین چیزی که نوجوانان باید یاد بگیرند سلسله کارهایی است که به هنگام بزرگسالی به آن نیازمند خواهند بود.

آدمی برای داشتن یک زندگی سعادتمند،نیازمند بینش وآگاهی است و آموخته های دوران کودکی و نوجوانی،مقدمه ای برای زندگی فرد است.کودکان راه زندگی سعادتمندانه فردا را امروز باید بیاموزند و در این مسیر،کتابخوانی، چون چراغی فراراه آنهاست.

● مطالعه ،راهی برای تقویت روحیه دینی کودکان و نوجوانان است.

گاهی والدین به دلیل ناآگاهی و درک نادرستی که از مسائل دینی و مذهبی دارند،نمی توانند راهنمای خوبی برای کودکان و نوجوانان باشند.بنابر این ممکن است در آموزش این گونه مسائل دچار اشتباه شوند یا هرگز فرصت مناسبی برای آموزش این مسائل نیابند.مطالعه کتابهای دینی به کودک و نوجوان کمک می کند تا به درک صحیحی از این مسائل دست یابد و پیش از آن که دیر شود به رشد و شکوفایی برسد.البته انتخاب کتابهای مناسب و چگونگی مطالعه و برداشت کودک از مطالب آنها از حساسیت خاصی برخوردار است و به راهنمایی افراد آگاه نیاز دارد.

 

● مطالعه ی صحیح زمینه ساز تفکر و خلاقیت کودکان و نوجوانان است

خواندن کتابها و داستانهای مختلف موجب شکل گیری ارزشهای گوناگون در ذهن کودک می شود،حساسیت اورا رشد می دهد و احترام به دیگران در او شکل می گیرد.رضایتی که کودک از مطالعه به دست می آورد او را متکی به خود بار خواهد آورد.سؤالاتی که بر اثر مطالعه برای کودک مطرح می شود و مقایسه هایی که او بین مسائل مختلف می کند، در مجموع موجب می شود که او فردی خلاق بار بیاید.

با بهره گیری از تخیل که ضرورت اساسی خلاقیت است دنیایی بزرگ و پهناور در مقابل چشمان کودک گشوده می شود و او قادر است آزادانه خیال پردازی کند.کودک در این شرایط هرگز خود را محدود ومحبوس در حصار واقعیتها و امور مشهود نمی بیند.

هر گاه داستانی را برای فرزندتان می‌خوانید، در حقیقت دانه‌ای است كه می‌كارید و تقویتش می‌كنید. هر زمان دست به كاری یا فعالیتی می‌زنید كه به نوعی كودكان را به خواندن و نوشتن مشغول می‌كند، به فرزندتان كمك می‌كنید كه عشق‌ورزی به كتاب را بیاموزد

بیانات آیت الله خامنه ایی

در اهمیت عنصر کتاب برای تکامل جامعه ی انسانی همین بس که تمامی ادیان آسمانی و رجال بزرگ تاریخ بشری ، از طریق کتاب جاودانه مانده اند و روابط فرهنگی جامعه بشری نیز از پوشش کتاب و مبادلات فرهنگی تقویت شده است. 32

رسم کتاب خوانی را در بین مردم باب کنیم ؛ کاری که شنیدم اروپایی ها در خانه انجام می دهند. وقت خواب ، مادر برای بچه اش کتاب می خواند. ما این رسم را اصلا نداریم . البته در قدیم در بعضی از خانواده ها بود. ما در منزل پدریمان دیده بودیم که کسی می نشست و برای دیگری کتاب می خواند. سال ها چنین کاری می شد؛ هم برای کوچک ها ، هم برای بزرگ ها ؛ اما این کار اکنون در بین مردم رایج نیست 33.

جوانان و پدران و مادران و بخصوص بچه ها باید با کتاب انس پیدا کنند ؛ این کار می شود اگرپدر و مادر کتاب خوان باشد؛ به احتمال زیاد بچه ها کتاب خوان خواهند شد. 34
باید پدران و مادران ، بچه ها را از اول با کتاب محشور و مأنوس بکنند، حتی باید بچه های کوچک با کتاب انس پیدا کنند 35

كتابخوانى بايد يك سيره و سنت رايج بين مردم ما بشود. كتاب بخوانند و به فرزندانشان هم ياد بدهند. خانمها در خانه كتاب بخوانند و معلومات بيندوزند. البته در كنار اين مسائل، بايد به فكر باشيم و دغدغه‌ى نوع كتابهايى كه توليد مى‌شود نيز در ما باشد. بايد كتاب خوب توليد شود. كتاب يك غذاست، يك غذاى روح است، يك نوشيدنى روح است و چنانچه مقوى باشد، روح را تقويت مى‌كند. ما كه سفارش مى‌كنيم از اين نوشيدنى بخوريد، نوع نوشيدنى را معين نكرده‌ايم. بايد مواظب باشيم كه مبادا نوشيدنى مسموم، خطرناك، فاسد، گنديده و مضر، با رنگ‌آميزيهاى خيلى خوب، دست مردم داده شود، بدون اين‌كه مردم بدانند. همان‌طور كه اماكن و سازمانهاى ويژه، اگر ببينند غذايى فاسد به مردم فروخته مى‌شود، با توليد كننده مقابله مى‌كنند، اگر كتاب فاسدى هم به مردم داده مى‌شود، بايد با آن مقابله شود.36

كتابخوانى را بايد جزو عادات خودمان قرار دهيم. به فرزندانمان هم از كودكى عادت بدهيم كتاب بخوانند. مثلا وقتى مى‌خواهند بخوابند، كتاب بخوانند. يا وقتى ايام فراغتى هست، روز جمعه‌اى هست كه تفريح مى‌كنند، حتما بخشى از آن روز را به كتاب خواندن اختصاص دهند. در تابستانها كه نوجوانان و جوانان محصل، تعطيلند حتما كتاب بخوانند. يعنى كتابهايى را معين كنند، بخوانند و تمام كنند. افرادى كه كار روزانه دارند مثلا كارمند ادارى، كارگر، كاسب و يا كشاورز هستند وقتى به خانه مى‌آيند، بخشى از زمان را ولو نيم ساعت براى كتاب خواندن بگذارند.37

راه کارهایی برای داشتن فرزندانی فعال ،بانشاط و موفق

1 – فرزندان خود را از محبت سیراب نمایید تا آنان به هر آشنا و بیگانه ای روی نیاورند و به طرف افراد و اماكن فاسد كشیده نشوند . بسیاری از انحرافات دختران  و پسران ، برعكس آنچه مردم تصور می كنند به خاطر شهوت و یا پول و تأمین زندگی نیست ، بلكه رفع كمبودهای محبت در گذشته است .

2 – كانون خانواده را محل امن ، و پناهگاهی مستحكم برای فرزندان نمایید ، به یكدیگر احترام بگذارید و بخصوص در حضور آنها از اشتباهات و خطاهای یكدیگر چشم بپوشید . هیچ كس انتظار ندارد كه اختلاف و مشاجره ای بین والدین به وجود نیاید ، مهم این است كه اگر اختلافی پدید آمد واكنش والدین در مقابل این اختلافات چگونه باشد  و آنها با یكدیگر چگونه برخورد كنند  تا اثر سوئی بر روی فرزندان نداشته باشد.

3 – به فرزندان خود احترام بگذارید و به آنها كمك كنید تا نواقص خود را رفع نمایند . نصایح و تذكرات خود را با استدلال و منطق و در خلوت با آنها در میان گذارید و هیچ وقت در حضور دیگران بخصوص همسالان به پند و اندرز دادن آنان نپردازید و سخنی را به آنها بگویید كه خود بدان عمل می كنید .

4 – با فرزندان خود صحبت كنید و به سخنان آنها نیز گوش دهید ، به آنان توجه كنید و زمینه ای را ایجاد نمایید تا فرزندان حرفها و رازهای خود را برای شما بازگو نمایند ، و شما را غمخوار و یار و خیرخواه خود بدانند ، نه كسانی كه با خشونت  و تحمیلِ تصمیمات خود با آنها رفتار می كنند .

5 – به فرزندان خود را تحقیر نكنید و آنها را با همسالان خود مقایسه ننمایید . سعي کنيد در برخورد با کودکان و نوجوانان، توانمندي هاي آنها را مورد نظر قرار دهيد، نه ناتواني ها را.

6 – بیش از حدِ توان و ظرفیت فرزندانتان از آنها توقع و انتظار نداشته باشید و با درك دنیای آنها ، به هر مقدار كه تلاش می نمایند ، از آنها قدردانی كنید .

7 – به فرزندان خود بیاموزید كه از مشكلات نباید گریخت . راه های مبارزه با مشكلات و راه حل آنها را به فرزندان خود آموزش بدهید.

8 – فرزندان خود را در مضیقه ی شدید مالی قرار ندهید و بدون كمك ، آنها را رها نكنید ، در این دوره ی زندگی از آنها حمایت كنید و امكانات و آموزش لازم را برای كسب در آمد در اختیار آنان قرار دهید . ( ضمن تحصیل ، حرفه ای نیز به آنها بیاموزید .)

9 – امكانات ازدواج را هر چه زودتر برای فرزندان فراهم نمایید تا آنها به فساد چشم و دل و عمل مبتلا نگردند.

10 – روح مذهب و معنویت را در فرزندان خود تقویت نمایید و ارزش های انسانی ، مذهبی و اخلاقی را  با ایمان و اعتقاد به مبانی الهی به طور صحیح در آنها ایجاد كنید

11 – به فرزندان خود مسئولیت های مختلف زندگی را واگذار نمایید تا آنها اهل تفكر و كار و زندگی شوند .

12 – زمينه کسب تجربه هاي خوشايند از فعاليت هاي مستقل و آزاد را براي آنها فراهم کنيد. بدانید كه جوان در صدد است راه مستقلی برای خودش انتخاب كند ، در نتیجه عاقلانه نیست كه الگوهای بزرگسالی خودش را بر او تحمیل كنید ، بلكه متناسب با تفاوت های فردی ، او را در رشد كردن آزاد بگذارید ، انتخاب الگوها به جای آن كه از خارج و با زور انجام پذیرد ، بهتراست درونی و آزادانه باشد .

13 – به فرزندان خود كمك كنید تا تمامی احساساتشان را به خوبی اظهار كنند و امكاناتی را فراهم نمایید تا حتی احساسات منفی آنها به سوی فعالیت های سازنده و مورد قبول جامعه سوق داده شود . به زبان آوردن ناراحتی و اندوه ، نوشتن احساسات منفی ، نقاشی ، هنر تئاتر، و روی آوردن به ورزش می تواند بسیار سودمند باشد .

14 – به فرزندان خود كمك كنید تا درباره دوست ، درست بیندیشند . باادب و نزاكت ، حالت عصبی و طغیان احساسات آنها را فرو نشانید ؛ اشتباهات ، بی تفاوتی ، سنگدلی و بی توجهی آنها را نسبت به دوستانشان گوشزد نمایید و شوق بهتر شدن ، با لیاقت بودن ، پاكی و عفت در دوستی را به وجود آورید. اندیشه ی اصلاح خویشتن را برای آنها بازگویید و ثابت كنید كه فقط با تمرین همه روزه و هر ساعته و بهتر كردن اخلاق خود و تقویت اراده و غنی كردن احساس می توانند در نظر مردم ، شایسته ، خوش اخلاق و پاك جلوه كنند . حضرت امام سجاد از پیشگاه پروردگار برای حسن تربیت فرزندان خود استمداد می کند : بار خدایا مرا در تربیت و تأدیب فرزندانم یاری و مدد بفرما .

ارجاعات

1-     ميزان الحکمة، ج1، باب ادب

2-     تحف العقول عن آل الرسول، ترجمه احمد جنتى ذیل سخنان امام سجاد(ع)؛ رسالة الحقوق، ص 263، ح 23

3-     تحف العقول، رسالة الحقوق، ص 368

4-     قائمی، علی، حدود آزادی در تربیت،، ص 175

5-     قائمی، علی، حدود آزادی در تربیت،، ص 80

6-     زن از ديدگاه مقام معظم رهبري، ص 70 ،  20/12/75

7-     پاسخ به نامه‌ى شكواييه‌آميز خانمى از همسرش 22/05/1377

8-     مكارم اخلاق، ص232

9-     بيانات در ديدار مسؤولان نظام 06/08/1383

10- خطبه عقد مورخه 12/9/1377

11- بيانات در ديدار كاركنان «وزارت آموزش و پرورش»، «سازمان بهزيستى» و «سازمان تأمين اجتماعى» 23/04/1372

12- .بيانات در دومين روز از دهه‌ى مباركه‌ى فجر (روز انقلاب اسلامى و جوانان13/11/1377

13- بيانات در ديدار اعضاى اتحاديه‌هاى انجمنهاى اسلامى دانش‌آموزان و مسؤولان امور تربيتى سراسر كشور 8/12/1379

14- صحیح بخارى، جزء 2، باب الجنائز، ص 118

15- بيانات در ديدار اعضاى اتحاديه‌ى انجمن‌هاى اسلامى دانش‌آموزان 24/12/1383

16- . محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج 1،ص 75 به نقل ازتنبیه الخواطر و نزهه الناظر، ص 390)

17- پيام به اجلاس نماز 07/07/1376

18- پيام به اجلاس نماز 07/07/1376

19- پيام به مناسبت آغاز سال جديد 01/01/1376

20- اصول كافى، كتاب قرآن ص 591

21- بيانات به مناسبت روز پاسدار 24/09/1375

22- وسائل الشيعه، ج11، ص395.

23- آل عمران- 114. 

24- آل عمران- 104.  

25- (آل عمران- 110)

26- (نحل- 90)

27- بيانات در خطبه‌هاى نماز جمعه‌ى تهران

28- بيانات در جلسه‌ى پرسش و پاسخ دانشجويان دانشگاه شهيد بهشتى 22/02/1382

29- بيانات در ديدار با مدير مسؤول، سردبير و اعضاى هيأت تحريريه‌ى مجله‌ى حوزه 28/11/1370

30- بيانات در دومين روز از دهه‌ى مباركه‌ى فجر (روز انقلاب اسلامى و جوانان) 13/11/1377

31- بيانات در دومين روز از دهه‌ى مباركه‌ى فجر (روز انقلاب اسلامى و جوانان) 13/11/1377

32- رهنمودهای مقام معظم رهبری ؛ دفتر مقام معظم رهبری ، دفتر نشر فرهنگ اسلامی ، چاپ اول ، تهران ، 1377 صفحه ی 12

33- کتاب و کتابخوانی در آیینه ی رهنمودهای مقام معظم رهبری ؛ دفتر مقام معظم رهبری ، دفتر نشر فرهنگ اسلامی ، چاپ اول ، تهران ، 1377. صفحه ی 52

34- همان صفحه ی 52

35- همان صفحه ی 53

36-   بيانات در مصاحبه‌ى صدا و سيما، در ششمين «نمايشگاه بين‌المللى كتاب» 21/02/1372

37- بيانات در مصاحبه‌ى صدا و سيما، در ششمين «نمايشگاه بين‌المللى كتاب» 21/02/137