195 - تأثیر تقوا و عبادت مادر بر فرزند
نویسنده : زهرا رستگار
تأثیر تقوا و عبادت مادر بر فرزند اساس اجتماع اسلامی و جامعه آن بر فضیلت و شرف و تقواست و این به هنگامی امکان پذیر است که برنامه تربیت بر این اساس استوار گردد. انجام این خواسته ممکن نیست جز به هنگامی که مادران پاک سرشت و پرهیزکار سرپرستی و انجام آن را عهده دار […]
تأثیر تقوا و عبادت مادر بر فرزند
اساس اجتماع اسلامی و جامعه آن بر فضیلت و شرف و تقواست و این به هنگامی امکان پذیر است که برنامه تربیت بر این اساس استوار گردد. انجام این خواسته ممکن نیست جز به هنگامی که مادران پاک سرشت و پرهیزکار سرپرستی و انجام آن را عهده دار گردند. مادر نخستین کسی است که بذر تربیت را در جان و روان کودک می پاشد و نهال آن را آبیاری می کند ، طرز فکر و رفتار او در سازندگی کودکان مؤثر است و اوست که می تواند کودکان را بر اساس مبادی آداب اسلامی بپروراند و تربیت کند. آنچه در تقوا مورد نظر است ،نگهداری نفس از گناه و پرهیز از امور شبه ناک است، ما می خواهیم که مادر در جنبه خود داری و نگهداری نفس به درجه ای برسد که مصونیت از گناه و انحراف برای او پدید آید،در همه حال قلب او به خداوند پیوند داشته و در کار و رفتارش حق تعالی را مراقب بداند . بهره گیری ها از زندگی را بپذیرد ولی هر نوع بهره گیری را جائز نداند. اگر همانگونه که علم می پذیرد تأثیر فضایلات ،را در جنبه وراثتی بپذیریم باید قبول کنیم که نقش مادر در این زمینه مهم است. در تربیت دینی و اسلامی پرهیزکاری رأس هر امر ، افضل اعمال و مورد محبت خداست . مهم این است که زن در مسیر آن باشد و فکر شخصیتش را بر آن اساس رنگ دهد . شاید برخی فکر کنند که کوشش مادر در امر پرهیز کاری در نسل و در تربیت بی اثر است ، در حالی که علم بر خلاف آن را اثبات کرده و بررسی ها نشان داده است که خیانت، تبهکاری، نابکاری ، دشمنی ، تجاوز کاری و برعکس مراقبت در فکر و عمل ، در سخن گفتن ، و در ایفای حقوق و به طور کلی پرهیز از گناه و خدا ترسی در همه امور کودک اثر می کند. جایی که غذای دوران حمل در ساختمان جسمی کودک مؤثر باشد آیا غیبت و حسادت ،نمّامی و سخن چینی و دیگر جنبه های اخلاقی و روانی در جنین مؤثر نیست از سوی دیگر تقوای مادر مانع از گناه و انحراف است و این خود زمینه و موجبی برای مادر است که مخصوصاً در دوران حمل و رضاع دور از اضطراب بوده و در آسایش و آرامش کامل به سر ببرد.
مادری وظیفه ای سنگین و انجام آن توأم با مسائل و مشکلات و همرا با دشواری هایی است. مادر در طی مراحل متعدد تربیت کودک نیاز مند است که بردبار و در برابر دشواری ها مقاوم و در برابر ناکامی ها خود دار باشد. بر این اساس بدون پیوند همیشگی با خدا ، آن قادر مطلق نمی تواند به خوبی از عهده انجام وظایف برآید و کار دشوارش را به پایان برساند . عبادت ایجاد پیوند با خداست و برای مادر موجب فرصتی است تا نفسی تازه و با قدرت و تلاشی جدید به کارش ادامه دهد.
آنچه از عبادت مورد نظر است این است که وجهه نظر مادر در تربیت فرزند و در انجام فعالیت های روزمره ، خدا باشد و ایمان به آفریننده مطلق پایه و اساس محکمی بر انجام وظیفه و تلاش وی باشد و فقط از او پاداش بطلبد . آنچه در این عبادت مهم است وجود عشق و علاقه مداوم و یادآوری قلبی خداست ؛ آن چنان که جلوه و اثرش در فکر ودر زندگی مادر عیان شود.
منظور از عبادت مادر تنها شب زنده داری ، بی خوابی و تسبیحات گفتن نیست ؛ قرآن خواندن و دعا گویی ها ، ذکر و ورد ها ، روزه داری همه و همه عبادت است ولی مهم تر از آن جنبه عملی قضیه و عبادت در تمام فعالیت های زندگی است . به عبارت ساده تر منظور از عبادت اصولاً زندگی در جو قرآن است . روش عبادتی مادر باید فعالیت در میدان شناخت خدا باشد ، و فرمانش را در همه جوانب زندگی نفوذ دهد، بدان گونه که تمام جوانب حیاتش تحت الشعاع خدا باشد ، کردار ، تفکر و حتی رفتار او بدین گونه رنگ گیرد و دلش چون آیینه بی غبار برای تجلی حقیقت گردد. در انجام عبادت عمل و رفتار با هم است، صد سخن مادر در زمینه ی عبادت عبادت خدا به اندازه ی یک عمل چند لحظه ای در کودک نافذ نیست . صد بحث درباره نماز به اندازه یک نماز خواندن نمی ارزد . روح دینی را باید از راه عمل در کودک نافذ ساخت نه از راه حرف و سخن . اگر مادر نیازمند به پرورش افرادی خاشع و خاضع برای خداست چاره ای ندارد جز آنکه خود نمونه عملی خشوع و خضوع درگاه الهی باشد سیره و رفتارش به تمام جنبه های اسلامی و قرآنی باشد.
چه زیباست که عبادت در همه مراحل زندگی کودک از تشکیل جنین تا پایان دوران تربیتش در خانه باشد ،در انعقاد نطفه ،در مرحله جنینی ، در ایام رضاع ، و در دیگر موارد یاد خدا برای کودک موجود باشد.
بدین نظر مادر نمی تواند یک عبادت موقتی و تصنعی داشته باشد بلکه همه گاه و در همه شئون و جوانب حیات باید عابد باشد ونیز عبادت تنها لحظات خلوت با خدا در حال نماز و روزه نیست که دیگر موارد زندگی هم باید مورد نظر باشد بدان گونه که لحظه ای از یاد خدا غافل نشود. کودک مقلد خوبی است همه چیز را از مادر تقلید می کند ، سر روی مهر می گذارد به مانند پدر اذان می گوید ، اعمال نماز را انجام می دهد ، پس باید از این زمینه ی کودک سود جست و در ایجاد روح دینی در او اقدام کرد. لای لای مادر اگر به همراه ترانه های مذهبی باشد، آیات و عبارات قرآنی باشد ، حمد و ثنای خدا باشد چقدر در کودک مؤثر است .
اثر فعالیت های عبادتی مادر همواره در ذهن کودک نقش بسته و آدمی را به یاد آن می اندازد.
امام حسن مجتبی (ع) با یاد و خاطرات دوران کودکی اش می فرماید : شبی مادرم فاطمه زهرا(س) را دیدم که تا صبح عبادت می کرد ،نماز می خواند ، در ضمن مناجات خود با پروردگار زنان و مردان مؤمن را دعا می نمود. اما برای خودش هیچ دعا نکرد. از او پرسیدم مادر جان چرا به خودت دعا نمی کنی؟ جواب داد : اَلجار ثُمَّ الدار ، اول همسایه بعد خویشتن وداخل خانه . و به این ترتیب حضرت فاطمه (س) نوعدوستی و احترام به همسایگان را به فرزند ارجمندش عملاً یاد داد. خلاصه آنکه زمزمه دینی مادر می تواند موجبی برای مقید کردن کودک باشد همانگونه که دیگر زمزمه ها زمینه های دیگر را در کودک ایجاد می نماید.
در تربیت دینی هدف آن است که رابطه بین کودک و خدا ایجاد گردد و در سایه آن وابستگی پدید آید و آدمی بر اساس آن قادر گردد که خواسته و تمیلات نامشروعش را به بند کشد. زندگی را رنگ الهی دهد و برنامه حیاتش را براساس مقررات خداوندی استوار سازد.. در تربیت دینی هدف آن است که تمام رشته های حیاتی آدمی به خدا وصل شود، هر عملی به نام خدا و به خاطر خدا انجام گردد . آدمی در کار و فعالیت و در رفتار و کردار خدا را در نظر داشته باشد ، مسائل حلال و حرام را بیاموزد و حیات مادی و نفسانی خود را بر مبنای حکم خدا جهت دهد و خلاصه در تربیت دینی غرض آن است که انسان صالح پرورش یابد ، یعنی کسی که تمام نیروهای مادی و معنوی او در مسیر هدف باشد و جز راه ورضای معبودگام بر ندارد.
می دانیم کودک از راه حواس پنج گانه با جهان خارج ارتباط برقرار می کند . ایجاد ایمان در دوران کودکی بر این اساس باید استوار باشد . او از شناخت پدیده های جهان خدا را بشناسد و به وجود او مومن و منعقد گردد . مادر با زبان ساده می تواند به کودک تفیهم کند که خدا او را می بیند کارهای خوب و بدش را زیر نظر دارد و هیچ چیز از نظرش پنهان نیست . پاداش و کیفر از سوی اوست آنچه مهم است این است که مادر به هر گونه ای که شده بین کودک و خدا القایی برقرار می کند به صورتی که نتیجه اش این شود ،طفل آنچه عنوان حلال دارد در زندگی مورد پذیرش و عمل قرار دهد و آنچه حرام و ممنوع است از زندگی طرد سازد .
مفهوم خدا از کودکی در ذهن کودک جای می گیرد و او در می یابد که برای جهان آفریدگاری است. مادر می تواند به طفل بفهماند که او می تواند با خدای خود صحبت کند ، از دل بگوید زمینه ی دلبستگی او را به خدا چنان کند که طفل بزرگترین وظیفه اش را جلب رضای خدا بداند و تابع اوامر و نواهی او باشد. بنابراین تأثیر مادر در معرفی خدا به کودک و عبادت مادر در معنوی شدن کودک و فرزندش بسیار مؤثر است.
مراد از ارتباط با خدا این است که اگر انسان در زندگی خود نیازی داشته باشد آن را از خدا بخواهد؛ اگر مشکل دارد حل آن را از او طلب کند و اگر خواسته ای دارد ، دست تمنا به سوی او دراز نماید.
به عبارت دیگر ارتباط با خدا به این معناست که انسان تنها به خدا امید وار باشد و در میدان حوادث نیز تنها بر خدا تکیه کند . دعا مناجات و ذکر جلوه های این ارتباط هستند. ؛ کسی که در باطن و ضمیر خویش تنها خدا را حلال مشکلات خود بداند؛ با زبان نیز خدا را می خواند و با او مناجات می کند و در هر حال به یاد او شکر گزار نعمت های اوست مطالعه سیره معصومین نشان می دهد که آنان در هر فرصتی سعی داشتند متربّی را با خدا مرتبط کنند و این ارتباط را تقویت نمایند. ایشان در مورد متعددی کودکان و بزرگسالان را به دعا کردن توصیه کرده اند. به عنوان مثال از امام صادق(ع) نقل شده است که فرمود):پدرم) ما را جمع می کرد و امر می کرد ذکر خدا بگوییم تا خورشید طلوع کند . همچنین زید ، پسر امام زین العابدین (ع) می گوید: امام زین العابدین در شب نیمه شعبان همه ما را جمع می کرد و شب را به سه قسمت تقسیم می کرد . سپس یک قسمت آن را نماز می خواند ، آنگاه دعا می کرد و ما آمین می گفتیم سپس استغفار می کردیم و از خدا طلب آمرزش می کردیم تا فجر طلوع کند.
از امام صادق (ع) روایت شده که فرمودند : با دَرُوا اَولادَکمُ بِالحدیثِ قَبلَ یَسبِقَکُم اَلیهُمِ المُرَ جئةَ. « احادیث اسلامی را هرچه زود تر به فرزندان خود بیاموزید قبل از آنکه مخالفین بر شما سبقت بگیرند و دل های کودکان شما را با سخنان نادرست خویش اشغال کنند. در احادیث، پدران ومادرانی که به آخرت فرزندان خود توجه ندارند مورد نکوهش قرار گرفته اند.
رسول اکرم(ص) به بعضی از کودکان نظر افکند و فرمود: وای بر فرزندان آخر الزمان از روش ناپسند پدرانشان، عرض شد: یا رسول الله از پدران مشرک ؟ فرمود نه از پدران مسلمان که به فرزندان خود هیچ یک از فرائض دینی را نمی آموزند . به ناچیزی از امور مادی درباره آنان قانع هستند، من از این مردم بیزارم.
بنابراین باید به این مسئله توجه ویژه ای داشت تا فرزندانی پاک تحویل جامعه داده شود. انشاء الله .
توصیه هایی به مادر در دوران جنینی
بارداری یکی از پدیده های مهم زندگی هر بانوی است . در روایات متعدد با بیان های گوناگون ، رهبران اسلامی می کوشیده اند ، امت اسلامی را به ازدواج و تناسل و تولید مثل تشویق کنند ، و اینکه از نظر اسلامی زنی که باردار می شود و از آوردن بچه امتناع نمی کند ،برآن زنی که باردار نمی شود و از آوردن بچه امتناع می کند ، ترجیح دارد که جای هیچ گونه شک و تردیدی نیست ، و اصولاً امتناع از بارداری به طور مطلق، مخالف هدف ازدواج و غریزه طبیعی انسان که مایل به بقا و تولید مثل است می باشد. اولاد از نعمتهای بزرگ خداوندی است ، که کانون گرم خانواده را صفائی دیگر می بخشد و پدر و مادر را در مصمم تر و با نشاط می گرداند ، این آرزوی هر عروسی و دامادی است که به ثمره گلستان خانواده خود نگاه کنند و وجود سراسر لطف و محبتشان را نثار او کنند.
رفتارهایی که مادران با تأثیر عناصر و ارزش فرهنگی از خود بروز می دهند و آثار روحی که این رفتارها در مادر ایجاد می کند در محیط قبل از تولد کودک اثر می گذارد، یعنی کودک در جنین متأثر از مادر و فرهنگ است. زن علاوه بر حفظ مسئولیتهای قبلی ،مسئولیت جدید را که حراست از کیفیت رشد و نمو جنین در رحم است ،با دقت تمام به انجام می رساند.و به عبارت دیگر رحم خود را به محیط امن و سلامت روحی و جسمی موجود و مستقر در آن قرار می دهد.
نواقصی که در ساختمان جنین در شکم مادر پدید می آید، منحصر به ضایعات جسمانی نیست، بسیار اتفاق افتاده که فرزند در رحم مادر دچار عوارض روانی و انحراف های معنوی میشود که ظاهراً ناپیداست ، ولی مادر زمینه های آن را در فرزند آماده نموده و بچه با وضع اسرار آمیزی با همان زمینه ها و شرایط شکل می گیرد. و پس از ولادت و گذشت زمان تدریجاً آن اسرار نهفته را آشکار می کند . شاید یکی از رموز دستورات دینی به اینکه همسری انتخاب کنید که اخلاق و دین داشته باشد، و از ازدواج با زن احمق بپرهیزید که فرزندش ضایع است، در همین نکته نهفته باشد. مادر فقط بدن و جسم طفل را پرورش نمی دهد ، بلکه صفات اخلاقی بسیاری از مادر به فرزند سرایت می کند. مادر در دوران بارداری می بایست از آرامش و اعصاب خوب ، برخوردار باشد، هیجانات فوق العاده ، ترس های زیاد ، حتی بغض و کینه و حسد های شدید و اموری مانند اینها می تواند در روح وروان و حتی جسم جنین اثر سوء بگذارد.
برای صلاح و سلامت فرزند در دوران بارداری رعایت و انجام موارد زیر مؤثر و مفید می باشد.
1- مادر حتی المقدور در همه حال با وضو و طهارت باشد و بی وضو از غذا یا نوشیدنی میل نکند.
2- مادر عموماً روبه قبله و متوجه خداوند عزوجل باشد.
3- از خوردن غذا های شبه ناک ولو یک لقمه پرهیز نماید.
4- از خوردن داروهایی که بعضاً نحوه ساخت و مواد تشکیل دهنده آن ها معلوم نیست ، کمتر استفاده نماید.
5- کمبودها را با غذا و خوردنی ها جبران کند نه با دارو ، دارو غذا نیست!
6- قرائت قرآن ، ادعیه و زیارت در حد توان و بدون خستگی علی الخصوص خواندن سوره انبیاء (هر قدر امکان دارد) برای صالح شدن فرزند بسیار مؤثر است.
7- از عصبانیت، شهوت زدگی و اوهام حتی المقدور بپرهیزد.
8- حرز حضرت جواد الائمه(ع) در روز جمعه (پیش از ظهر)یا روز دوشنبه (هنگام زوال) نوشته برای سلامت مادر و طفل ، مادر همراه خود قرار دهد، انشاالله از خطر سقط جنین و غیره در امان خواهد بود.
9- صدقه دادن ولو به مبلغ خیلی جزئی در ساعات مختلف، بسیار نیکو و در سلامت مادر و کودک مؤثر است.
از نکات مهم و حائز اهمیت در دوران بارداری ، تغذیه صحیح مادر است. بعضی از مادران باردار متأسفانه به طور خود سرانه دست به رژیم غذایی نامناسب می زنند که به صحت و سلامت کودکشان ضرر می رساند. این گروه از مادران به خاطر اینکه زیبایی اندامشان حفظ شود ، بدون توجه به این نکته که یک نفر دیگر هم از او تغذیه می کند ، خود سرانه دست به یک سری رژیم هایی می زنند که به هیچ وجه قابل قبول نیست البته توجه به این نکته مهم است که زن باردار وزنش نباید آنقدر بالا رود که باعث بیماریش شود و نه آنقدر ضعیف و لاغر شود که نتواندبار حمل و رشد کودک را تحمل کند. زنان حامله بدلیل ازدیاد ترشحات داخلی ، سوخت و ساز بیشتری در بدنشان انجام می شود و مصرف خوارک در اثر زودتر و بهتر جذب شدن ، بیشتر می گردد.
وجود جنین از چاقی مادر جلوگیری می کند و چون مواد مورد نیاز از قبیل آهن ، کلسیم، مواد آهکی و غیره را از بدن مادر تأمین می نماید. در صورتی که مادر نیز کمبود این مواد لازم را داشته باشد ، علاو بر جنین ، خود مادر هم دچار مشکلاتی از قبیل کم خونی ، ضعف و ناتوانی ، ریزش موی سر ، خرابی داندان ها و سستی استخوان می شود.
پس لازم است که دوران بارداری مادر، موادی از قبیل شیر ، لبنیات ، حبوبات ،( نخود عدسی، لوبیا ، گندم و…) میوه هایی مثل سیب ، به ، گلابی ، هلو ، انجیر و غیره استفاده شود و از این راه به سلامت بدن مادر و جنین کمک شود.
حضرت امام رضا(ع) فرمود: زنان آبستن خود را البان (کندر) بخوارنید که اگر طفل در رحمشان پسر باشد، خوش صورت و خوش اخلاق و نیک گفتار گشته و با همسرش زندگی خوشی را خواهد گذراند.
اکنون داستانی از عمل نادرست مادر در دوران حاملگی و اثر آن را روی سرشت فرزند می گوییم:
روزی شخص بقّالی فرزند چهار ساله خود را با خود به مغازه برد . چشم آن پسر به سقّایی افتاد که مشک آبی بر دوشش گرفته و می رفت . فوراً پسر چاقویی را که در مغازه پدرش بود برداشت و به مشک آب آن مرد فرو کرد و آب مشک فرو ریخت .مرد سقّا به او فحش داد و سپس به دنبال کار خود رفت زیرا دید که با بچه چهار ساله ای طرف شدن خطاست و فایده ای ندارد. پدر بچه با دیدن این منظره فوراً در مغازه را بست و دست فرزند خود را گرفت و به سوی خانه رفت. و ماجرا را برای همسرش تعریف کرد و گفت: این فرزند از من که پدرش هستم چاقو کشی را یاد نگرفته است زیرا من هرگز چنین عمل زشتی را انجام نداده ام تا در فرزندم اثر کندپس باید این پسر از تو که مادرش هستی چنین عملی را یاد گرفته باشد. حقیقت را برایم بیان کن که این بچه هنگامی که در رحم تو بوده یا در روزهای شیر خوارگی او چنین عملی از تو سر زده است که در فرزند ما اثر کرده است. زن گفت: حقیقت این است که زمانی که این طفل در شکم من بوده است به مغازه میوه فروشی رفتم تا انار بخرم طوری که صاحب مغازه متوجه نشود از زیر چادرم سوزنی را که قبلاً آماده کرده بودم به انار ها فرو می بردم و آب آنها را می مکیدم تا هر کدام که بهتر و شیرین تر است خریداری نمایم . معلوم شد که آب آن انار های که مکیدم در شکم من به این فرزند رسیده و اثر نموده است و اینک در عوض سوزنی که من به انار مردم می زدم ، او کارد به مشک سقّا می زند و موجبات لعن وملعن ما را فراهم می آورد.
مقدمات اولیه بعد از تولد فرزند
اسلام توصیه می کند همان طوری که مادر در دوران بارداری و قبل از آن خود را برای داشتن فرزند سالم و صالح آماده می کند به همان صورت هم توصیه می کند که در بدو تولد کام فرزند را با تربت حضرت امام حسین (ع) آشنا کنند تا روح حسینی بودن از همان ابتدا در روح و جان نوزادش نقش بسته و تأثیر خود را بر جای نهد . حضرت امام صادق (ع) فرمود:«حنکُو اَولادَکُم بتُربةِ الحُسین(ع) فَاِنَّهُ وَ امانٌ» اگر می خواهید فرزندتان در امان باشد ، کام او را با تربت امام حسین بردارید . یا اینکه در جای دیگر توصیه شده که کام کودک را با خرما بردارید همان طوری که رسول اکرم (ص) کام حسن و حسین (ع) را با خرما برداشتند. مادری که فرزندش را با تربت امام حسین (ع) آشنا می کند و یا نوزادش را در بغل می کند و در مراسم عزاداری آن حضرت می برد و در حالی که قطرات اشک روی سینه اش می ریزد و به کودکش شیر می دهد ، بطور مسلّم در روح و روان کودک تأثیر می گذارد و هرگز از روح او جدا نمی شود.
دیگر اینکه اسلام توصیه کرده است که در بدو تولد در گوش نوزاد اذان و اقامه بگویید چرا که گفتن اذان و اقامه که همان کلمات نورانی و مبارک الله اکبر ، لا اله الّا الله ، محمد رسول الله و … می باشد سبب می شود که از همان ساعات اولیه زندگی کودک با فطرت خداجویی و توحیدی و حقایق اسلامی آشنا شود و پیامد های توحیدی همچون آب حیات ، فطرت الهی او را سیراب می کند و او را برای قرار گرفتن در راه سعادت آماده تر می سازد .
رسول اکرم(ص) نیز زمانی که حسن و حسین(ع) به دنیا آمدند ، در گوش راستشان اذان و در گوش چپشان اقامه گفتند . چون روح کودک با چیزهای که به او القا می شود ، با مرور زمان انس می گیرد و سپس در جسم او اثر می گذارد و او را به یک انسان شایسته و بایسته تبدیل می کند.
آیت الله سید حسن مدرس (رحمة الله) گفته است: « که پدرم در کودکی به ما آموخت که چگونه شبانه روز به یک وعده خوراک قناعت ورزیم و پوشاک خود را تمیز نگهداریم تا در قید تهیه پوشاک نو نباشیم
او اجداد طاهرین ما را سر مش و عبرت ما قرار داد و می گفت : علم و بردباری را از جد بزرگوارمان رسول اکرم(ص) بیاموزیم و شهامت و قناعت را از جدّ طاهرمان حضرت علی (ع) و تسلیم ناپذیر بودن در برابر زور و ستم را از جدّمان حضرت سیدالشهدا .»
مسلماً رعایت آداب و قوانین اسلامی بعد از تولد در تربیت معنوی و صحیح آیت الله مدرس و مانند آن مؤثر بوده است.
