204 - تأثیر پند و اندرز و پرهیز از ملامت در تربیت فرزند

نویسنده : زهرا رستگار

تأثیر پند و اندرز و پرهیز از ملامت در تربیت فرزند قوام و پایداری حیات بشری به پند و اندرز وابسته است . هیچ انسانی از پند و اندرز بی نیاز نیست . یکی از وظایف انسان ها و حق آنان به یکدیگر ، نصیحت و یادآوری و تذکر است ، تذکر خوبی ها و […]

تأثیر پند و اندرز و پرهیز از ملامت در تربیت فرزند
قوام و پایداری حیات بشری به پند و اندرز وابسته است . هیچ انسانی از پند و اندرز بی نیاز نیست . یکی از وظایف انسان ها و حق آنان به یکدیگر ، نصیحت و یادآوری و تذکر است ، تذکر خوبی ها و بدی ها ، پرهیز دادن فرزندان از گرفتار شدن به بدبختی ها و به چیزهایی که امکان دارد نا آگاهی و فراموشی به آنها موجب بدبختی جبران ناپذیر برای انسان باشد . پند، بهترین راهی است که برای تربیت صحیح فرزند مفید است و آن هم برای خود راه و روشی دارد. بیان خوبی ها و نشان دادن نتایج وخیم زشتی ها و انحرافات به صورت نقل داستان و قصه بیان سرگذشت پیشینیان، از خوبی و بدی ، یکی از روش های خداوند برای تربیت انسان ها ، بلکه همه روش هایی که در قرآن قید شده جنبه اندرز و پند و نصیحت دارد. خدای تعالی در یکی از خطابات خود به رسول اکرم(ص) فرمود:« وَ ذَكِّرْ فَإِنَّ الذِّكْرَى تَنفَعُ الْمُؤْمِنِينَ» یادآوری کن که یادآوری به مؤمنان سود می بخشد و در جای دیگر فرموده است:

« یَا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءتْکُم مَّوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّکُمْ وَشِفَاء لِّمَا فِی الصُّدُورِ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِینَ » اگر پند و اندرز معقول و منطقی بوده و دور از تحکم و فرمانروایی و مستبدانه باشد و موجب حیات و ماندگاری دلهاست و صیقل بخش روح و جلادهنده ی قلبهاست. البته انسان ناصح و والدینی که این روش رابه کار می گیرند باید به زمان و وقت اقتضای موقع نصیحت توجه کنند.لجاجت، درشتی، عصبانیت، عقاب و خطاب تند و خشن ، بدترین نحوه اندرز دادن است و همین طور وضعیت و موقعیت کودک و فرزند هم باید ملاحظه شود . بهترین روش آن است که انسان بدون زمینه قبلی و بدون غرض آن را انجام دهد . اگر انسان خلافی از فرزند خود ببیند ،باید قُبح آن را به فرزندش متذکر شود .ناگفته نماند که نباید پند و اندرز با ملامت و سرزنش یکسان شود که دو مقوله جدا از هم هستند . تذکر برای فرد متخلف با اندرز عادی که جهت پیشگیری انجام می شود فرق دارد.

اندرز می تواند در جمع کودکان و خانواده باشد و در هر موقع مناسبی که امکان داشته باشد ، انجام گیرد و بهتر است که موارد خاص که فرزند احتیاج به تذکر دارد در خفا انجام گرفته و به دور از جمع و حضور فرد یا افرادی که فرزند دوست ندارد آنها متوجه شوند باشد. رسول اکرم(ص) فرمود از نصیحت کردن فرزند در حضور دیگران خودداری کنید که نه تنها نتیجه بخش نیست بلکه موجب لجاجت فرزند می شود.حضرت امام علی (ع) فرمود: نصیحت کردن تو در حضور دیگران ، سرزنش محسوب می شود . پند و اندرز جلوی کارهایی را که انسان به خاطر آن سرزنش می شود ، می گیرد .خداوند متعال در قرآن کریم ، یکی از وظایف رسول اکرم (ص) را بشارت و اندرز معرفی کرده است.
بشارت برای عاقبت نیک کارهای خوب و اندرز برای نتایج زشت افعال قبیح . سپس خداوند در جای دیگر به رسول اکرم(ص) فرمود: ای پیامبر! وظیفه تو ابلاغ است . بشارت و اندرز کار توست . وقتی که امت متوجه نتایج و عاقبت کارهایشان شدند دیگر تکلیفی ندارند جز اینکه پیوسته تذکر بدهی.
وقتی که انسان به وظایف خود آشنا باشند و بشارت و اندرز داده شوند، کمتر دچار خطا میشوندو در صورت ارتکاب به خطا دیگر نیازی به ملامت و سرزنش ندارند زیرا اگر جرم بزرگی مرتکب شوند، کارشان با دادگاه و حاکم است . بنابراین نیازی به سرزنش ندارند. در مباحث فقهی نیز آمده است که با مجرم غیر از مجازات قانونی نباید برخورد شود . در مورد فرزند هم همین طور است. اگر راه ها خوب نشان داده شوند تذکر و موعظه و پند در خود پیش از بروز واقعه ای بزرگ انجام می گیرد. در صورت ارتکاب خلاف جزئی نباید سرزنش شود . از ملامت و سرزنش با درشتی و تحکم و عصبانیت و به رخ کشیدن خدمات پیشین و یا به رخ آوردن دیگران نهی شده است.

چنانکه از حضرت علی(ع) در غررالحکم آمده است که: زیاده روی در سرزنش، آتش لجاجت را شعله ور می کند . پس پدر و مادر در آغاز باید خلاف فرزندان را نادیده بگیرند ولی بیشتر مراقبت کنند تا قبح کارهای خلاف و عاقبت زیانبار آنها را به فرزندان یادآور شوند و در مقابل خلافکاری و خطا کاری فرزندان، از سرزنش پرهیز کنند.
در درون آدمی پاره ای انگیزه های فطری وجود دارد که همیشه نیازمند به ارشاد است ، و این کار جز از طریق پند و اندرز میسر نمی شود.حضرت علی (ع) درباره اهمیت و نقش این روش به فرزندش چنین می فرماید: «فرزند عزیز ،من هرگز در انجام وظیفه نصیحت نسبت به تو کوتاهی نکردم و در اندرز گفتن به تو مسامحه ننموده ام . ولی مطمئن باش که تو هر قدر در راه خیر و صلاح خود بکوشی افکارت به پایه اندیشه های پدر آزموده ات نخواهد رسید.
گاه ممکن است کودک موجود شروری باشد این شرارت هیچ ربطی به خانه یا مدرسه اش نداشته باشد . به ناچار باید در این مورد به کودک پند و اندرز داد تا به راه صواب و خلق و خوی نیکو برگردد . پند و اندرز اگر لطیف و ملایم باشد ، عامل مهمی در جهت تربیت و پاکسازی نفس قلمداد می شود .
« بو علی سینا در سن 18 سالگی قادر به فراغ از علوم عصر خود شد ، و در طب به معالجات عجیب و کشف طرق جدید نایل گردید . نقص عمده ابو علی سینا در این بود که از گفتار زشت و سخنان تند نسبت به فضلای معاصر خود و گاه نسبت به قدما خود داری نمی کرد.»
« ابو علی مسکویه» صاحب کتاب تربیتی و اخلاقی « طهارت الاعراق» از دانشمندان معروف آن زمان بود. روزی ابن سینا در محضر درس وی حاضر شد و گستاخانه گردویی به جلوی او افکند و از او خواست که مساحت آن را حساب کند . ابوعلی مسکویه قسمتی از کتاب مذکور را در جلوی او گذاشت و گفت ای جوان! تو به اصلاح اخلاق خود بیشتر نیازمندی .نخست سطح گردو را برای تو حساب کنم؟! نوشته اند : این جمله برای تمام عمر ، راهنمای اخلاق و تربیتی بو علی سینا گردید و با به خاطر سپردن آن هرگز از جاده صحیح زندگی خارج نگردید.