40 - بصیرت
نویسنده : مهندس حسین رأفتی
تهیه کننده : آقای مهندس سید محمد سیدی با مروری برنقاط ضعف وقوت تاریخ اسلام از زمان پیامبرگرامی اسلام(ص) و ائمه اطهار (ع) تاكنون (انقلاب اسلامی)،آنچه بیش از هر عاملی درسربلندی ،پیروزی و موفقیت ویا عدم رسیدن به آنهاتاثیر داشته، برخورداری ویا كمبودعوام وخواص از "بصیرت"بوده است .
تهیه کننده : آقای مهندس سید محمد سیدی
بصیرت
السلام علی الحسین وعلی علی ابن الحسین وعلی اولادالحسین وعلی اصحاب الحسین.
یکی از موضوعاتی که مقام معظم رهبری ، حضرت آیت الله خامنه ای (مدظله العالی) درفرما یشاتشان بر آن تاکید داشته اند ، “بصیرت “است.
با مروری برنقاط ضعف وقوت تاریخ اسلام از زمان پیامبرگرامی اسلام(ص) و ائمه اطهار (ع) تاكنون (انقلاب اسلامی)،آنچه بیش از هر عاملی درسربلندی ،پیروزی و موفقیت ویا عدم رسیدن به آنهاتاثیر داشته، برخورداری ویا كمبودعوام وخواص از “بصیرت”بوده است . یعنی در هر زمانی که مردم و نخبگان جامعه از “بصیرت ” و”هوش” بهره ای برده اند،مسیردرست انتخاب شده وحركت به سوی اهداف عالیه ،به بهترین شكل پیش رفت داشته است و متاسفانه در هرزمان که بدون بصیرت ،عملی ،ابوموسی اشعری وارصورت گرفته خسارتهایی برمردم(جامعه) وپیكره اسلام وارد نموده است.
ضمن عرض تسلیت ایام عزاداری سید وسالار شهیدان ویاران با وفا وبصیرشان ،مطالبی درباره مفهوم بصیرت،موانع و راه های کسب آن ،بصیرت برای دستیابی به اهداف عالیه وحركت به سوی حق وهمچنین “بصیرت “از نظرمقام معظم رهبری نكاتی را گردآوری وتقدیم مینمایم:
بصیرت؛
بصیرت ،صرفاً داشتن علم نیست بلکه علم توأم با باور ،اعتقادوایمان است وبه واسطه ی این ،موجب تعالی ،هدایت و حرکت است در حالیکه داشتن علم همیشه باباور قلبی مأنوس نبوده و نتیجتاً ،لزوما مایه عمل به مقتضیاتش نیست.
تقریبا همه ی مامی دانیم روزی این جهان را ترک وبه عالم برزخ و حساب ،سفر خواهیم کردو آنجا
همه ى اعمالمان مورد ارزیابی قرار گرفته و جزا و پاداش به آن تعلق می گیرد (فَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْرًا یَرَهُ وَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ) لكن به دلیل اینکه این بینش ونوع وعمق آن در بسیاری از مردم به اندازه ی كافی به ایمان وباورقلبی تبدیل نگردیده ،موجب تقوی و پرهیزگاری حقیقی وعملى نمی شود .
ولی علم توأم با اعتقاد قلبی ،باعث حرکت و عمل ونهایتاً “بصیرت “می گردد وبه همین خاطر،بصیرت موجب هدایت به سوی نوربوده وانسان را از غفلت بیدار و”به هوش “می کند .بصیرت انسان را( فرد یا گروه) ازخطر جهل،گمراهی و فریب خوردن در امور و موضعگیری از روی غفلت و بی حساب حفظ میكند ،بصیرت كمك میكند تازیبایی و زشتیهایی راكه صرفاًباچشم وگوش قابل تشخیص نباشند، به درستی وبه موقع درك و اتخاذ بهترین موضعگیری ممكن را بنماییم.
بر اساس آموزه های دینی ما ، انسان هاویا جامعه ی بصیر ازكوچكترین نشانه ها، درس واز درس عبرت میگیرند وبا درك صحیح ولحظه ای از موقعیت ، هرگونه توطئه، نفاق ونیرنگی را شناسایی و از حقایق تفكیك نموده وسپس آن را دفع مینمایند.
خالی از لطف نیست بدانیم علاوه بر اینكه بصیراز صفات خداوند متعال است،زره و لباس محافظ جنگی را نیز”بصیرت “نامیده اند چون انسان را از شمشیرها و ضربه های ناگهان و غافلگیركننده حفظ می کند.
ناگفته نماندزیرکی و فطانت از ملزومات بصیرت است زیرا وقتی آدمی به روشنی از جوانب مسائل پیش رویش اطلاع داشته باشد نقطه ابهامی برایش باقی نمی ماند تامانع برخورد صحیح با آن شود.بنابراین با درایت و زیرکی بیشتر وارد عمل خواهد شد.
به علاوه انسان بصیر به دلیل برخورد عمیق و نگاه ژرف به مسائل از حوادث گذشته و حال برای آینده عبرت خواهد گرفت لذابصیرت را گاه به لوازمش یعنی زیرکی و عبرت ترجمه کرده اند.
منظور از اجتماع بصیر، اجتماعی است که علاوه بر چشم سر چشم دلش نیز بینا باشد گره های کور مشکلات خود را پیدا کرده و راه گشودن آن را می داند دوستان و دشمنان خود را می شناسدبه ضعف های خویش آشنا و راه در مانش را می داند جریانهای سیاسی و فرهنگ ساز و ارتباط آنان را با دین و دنیا می شناسد، رابطه زر و زور وتزویر را درک می کند و نسبت به علائم نفاق و صداقت و عناد شناخت کامل دارد.
به عبارتی هردو روی سكه ی تزویر را(كه یك رویش نام اسلام ،دین وخداست و روی دیگرش نقش خبیثه ی شیاطین است ) میبینند.
در مقابل اگر جامعه ای دردهای خود را نشناسد و راه درمانش را نداند و نسبت به سرچشمه های های هدایت و انحراف خود بیگانه باشد ومعیار روشنی برای اقبال و ادبار به شخصیت ها و یا امواج فکری و فرهنگی حاکم بر محیط خود نداشته باشد ،بی دلیل روزی از یک شعار حمایت و بی حساب فردای آن روز با آن مخالفت کند چنین جامعه ای فاقد بصیرت و نابیناست کما اینکه جامعه عصر حاکمیت امیر مومنان (ع) به این بلا مبتلا بود بطوری که امیرالمومنین(ع)در وصف آنها فرمودند:شما چشم دارید اما کورهستید.
آری جامعه بدون بصیرت کور است و همچون کوران اعمال متناقض از خود نشان می دهد ،هرگز قابل اعتماد نیست و در حساسترین لحظات بخاطر عدم درک موقعیت خود پیشوای بصیرش را تنها می گذارد ،وجودشان کالعدم و حیاتشان مساوی مماتشان و حضورشان در کنار پیشوای بیدار ،همانندعدم حضور است از این رو امیر مومنان در وصف شان فرمود::الشاهده ابدانهم الغائبه عنهم عقولهم .بدنهایشان حاضر ولی عقلهایشان غائب است.
بنابراین مشکل عدم بصیرت از مشکلات خطر آفرین است که روند اصلاح جامعه را متوقف می کند.
شناخت موانع کسب بصیرت
یكی ازعوامل مهم دستیابی به بصیرت شناخت مشكلات و موانع دستیابی به بصیرت وفاصله گرفتن از آنهاست ،برخی از امور و گرایش ها در وجود انسان مانع از بصیرت یافتن وی می گردد بگونه ایکه با وجود یقین به حقانیت موضوعی ، آن را نادیده گرفته و چشم بصیرت خود را نسبت به آن فرو می بندد که به دو مورد اشاره می کنم:
۱- دلبستگی زیادبه دنیا :
حضرت علی علیه السلام در این خصوص می فرماید : انّ الدّنیا دار المحن، و محلّ فتن، من ساعاها فاتته، و من قعد عنها و اتته، و من ابصر الیها اعمته…
بدرستی که دنیا خانه محنتهاست، و جایگاه فتنه هاست، کسی که طلب کند آن را هلاکش کند؛ و کسی که به دنبالش نباشد را ، با او بنیکوئی همراهی کند ؛ و هر که نظر کند بسوی آن ، کور گرداند او را ( چشم بصیرت را از او می گیرد)….(شرح آقا جمال الدین خوانساری بر غرر الحکم ج ۲ ص ۶۳۷ )
نمونه های تاریخی این گروه از افراد نیز همچون «عمر سعد» ها که به خاطر دلبستگی دنیا، چشم بصیرت خود را کور کردند و به مبارزه با حق پرداختند کم نیستند .
مقام معظم رهبری در این خصوص در توصیه ای به جوانان وبسیجیان فرمودند: هر جای کشور که هستید این بصیرت را روز به روز زیاد کنید. نگذارید بعضی از نیازهای مادی و مسائل کوچک ، جلوی بصیرت ها را بگیرد . (دیدار فرماندهان بسیج سراسر کشور٧١/٠٧/٢٨
۲- گرفتار شدن به شهوات و لذت ها
امیرالمومنین علی علیه السلام در این باره می فرمایند : اذا أبصرت العین الشّهوه عمی القلب عن العاق به . هرگاه چشم ظاهری ، شهوت را ببیند ،چشم دل انسان نسبت به عاقبت کار کور گردد . (تصنیف غرر الحکم و درر الکلم ص۳۰۵ )
لذا می بینیم مقام معظم رهبری در سخنرانی های مکرر خود نسبت به تهاجم فرهنگی هشدار داده و در یکی از این سخنرانی ها فرموده اند : سیاست امروز سیاست اندلسی کردن ایران است (مقام معظم رهبری، ۶ فروردین ۱۳۸۱) چراکه وقتی جامعه ای مشغول و گرفتار شهوات شد دیگر بصیرت خور را نسبت به مسائل پیرامونی
از دست می دهد و همچون اندلس ممکن است کشور را تقدیم کفار نماید .
راه های عملی کسب بصیرت
در این خصوص نیز در روایات ما راهکارهای متعددی مطرح گردیده که به برخی از آنها اشاره می شود :
۱- شناخت حقیقت ولایت و ولی امر زمانه خود:
شناخت ولی امر زمان در اسلام از چنان جایگاهی برخوردار است که بنا به فرموده رسول گرامی خدا صل الله علیه و آله اگر کسی بمیرد و امام زمان خود را نشناسد همانند کسی است که به مرگ جاهلیت قبل از اسلام مرده است (البحار ۲۳/ ۹۴ الغدیر ۱۰/ ۳۶۰ اثبات الهداه ۱/ ۱۲۶ تفسیر ابی الفتوح ۱/ ۵۰۸ – الحکم الزاهره با ترجمه انصاری ص ۱۰۸)
لذا شناخت خود ولی امر مسلمین در این زمان راهکار اصلی و مهمی است که می تواند انسان را به بصیرت برساند.
در اینجا لازم به ذکر است که بر اساس مبانی اعتقادی شیعه هر کسی لیاقت قرار گرفتن در رأس حکومت را ندارد ، بلکه آن کسی شایستگی قرار گرفتن در راس حکومت اسلام ناب محمدی را دارد که بدون انگیزه های فردی و دنیایی و با پشتوانه الهی در مسیر پیاده نمودن احکام خدا قدم بردارد ،لذااین مسئولیت در مرتبه اول بر عهده پیامبران ، سپس ائمه اطهار(علیهم السلام ) و در دوران غیبت بر عهده ولی فقیه گذاشته شده است .
یا ایها الذین آمنو اطیعوالله واطیعوالرسول و اولی الامرمنكم.
۲- داشتن فکر و اندیشه و تجزیه تحلیل مسائل
از دیگر اموریکه انسان را به سمت وسوى بصیرت هدایت می كند،تفكرو تجزیه و تحلیل جریانات سیاسی و اجتماعی می باشد .
علی علیه السلام در این باره می فرمایند : فکر کن تا بصیرت یابی. لا بصیره لمن لا فکر له. نیست بصیرتی از برای کسی که نباشد فکری از برای او. (تصنیف غرر الحکم و درر الکلم ص : ۵۷)
البته برای رسیدن به تحلیل صحیح نسبت به جریانات ،بخصوص جریانات سیاسی باید مواد اصلی آن که اخبار صحیح می باشد را از مجاری صحیح کسب ،سپس نسبت به آنها فکر و تجزیه و تحلیل نمود .
۳-دوراندیشی در امور
آینده نگری و تدبیر در مسائل و جریانات نیز، موجب بصیرت یافتن انسان می باشد حضرت علی علیه السلام فرموده اند : من استقبل الأمور أبصر (تصنیف غرر الحکم و درر الکلم ص : ۵۷) هر که از قبل پیش بینی کند و به پیشواز کارها برود (نسبت به امور دور اندیشی کند) بینا گردد .
۴- پیروی از عالمان وارسته
امام محمد باقر علیه السلام در وصف علماء ربانی می فرمایند : العالم معه شمعهأ تز یل ظلمه الجهل و الحیره فکلّ من أضاءت له فخرج بها من حیره أو نجا بها من جهل …. (الحتجاج علی أهل اللجاج -ج ۱ ص۱۷ )
عالم مانند کسی است که به همراه خود شمعی دارد که بوسیله آن ظلمت جهل و حیرت از بین می رود و هر کس که به نور آن روشنی یافت پس از حیرت خارج شده و از جهل نجات می یابد.
۵- رعایت ایمان و تقوای الهی
یکی دیگر از راهکارهای عملی جهت دست یابی به بصیرت رعایت تقوای الهی می باشد چرا که خداوند متعال می فرماید :«ان تتقوا الله یجعل لکم فرقانا؛ اگر تقوا بورزید خداوند قوه تشخیص و جداسازی حق از باطل به شما عنایت می کند» (انفال، آیه ۲۹). پرهیزگاری و انجام واجبات و پرهیز و دوری از محرمات، به انسان نورانیت و روشن بینی درونی می بخشد به گونه ای که انسان در پرتو آن می تواند حق و باطل را از هم تشخیص دهد و به راحتی وسوسه های شیطانی را بشناسد و خود را از دام آن رهایی بخشد و قرآن کریم در این باره می فرماید: «ان الذین اتقوا اذا مسهم طائف من الشیطان تذکروا فاذاهم مبصرون؛ پرهیزگاران هنگامی که شیطانی پیرامون حریم آنها گردش کند متوجه می گردند و بیدار و بصیر می باشند»
۶- عبرت گرفتن از مسائل گوناگون
هنگامی كه فردبطور دائم از آنچه که پیرامونش می گذرد و یا در گذشته به وقوع پیوسته ،به دیده عبرت نگاه کند به راحتی می تواند به نتیجه جریانات مشرف شده و با بصیرتی که پیدا می کند از گرفتار شدن از هلاکت نجات پیدا کند .
حضرت علی علیه السلام در این خصوص فرموده اند : فی کلّ اعتبار استبصار(تصنیف غرر الحکم و درر الکلم ص ۴۷۲ ) در هر عبرت گرفتنی بصیرتی است.و در بیان دیگری این امر را منوت به دوام عبرت گرفتن دانسته اند و بیان دشته اند : دوام الاعتبار یؤدّی لیال استبصار (تصنیف غرر الحکم و درر الکلم ص ۴۷۲ )
۷- ذکر و یاد الهی
یكی دیگر از راه های دستیابی به بصیرت ،ذکر و یاد الهی می باشد حضرت علی علیه السلام فرموده اند: من ذکر اللّه استبصر (تصنیف غرر الحکم و درر الکلم ص : ۱۸۹) یعنی هر که یاد کند خدا را بصیرت یابد
۸-پیمودن مسیر اهل بصیرت
به عنوان نمونه یکی از ویژگی های برجسته یاران امام حسین علیه السلام در جریان عاشورا بصیرت می باشد
امـام صـادق (ع) دربـاره حضرت عباس (ع) با تعبیر (نافذ البصیره)یاد می کنندکه گویای عـمـق شـنـاخـت آن شـهـیـد اسـت (کـان عـمّنـا العـبـّاس بـن عـلی نـافـذ البـصـیـره صـلب الایمان ). ]اعیان الشیعه، ج ۷، ص ۴۳۰[ در زیارتنامه حضرت عباس (ع) نیز می خوانیم:
(و انّک مـضـیـت عـلی بـصیره من امرک مقتدیاً بالصّالحین) ]مفاتیح الجنان، زیارت حضرت عباس (ع)، ص ۴۳۵[ که شهادت او را از روی بـصـیـرت و بـراساس اقتدا به صالحان برشمرده است، نیز می خوانیم: خدا را گواه می گـیـرم کـه تـو هـمـان راهـی را رفـتـی کـه شـهـدای بـدر و دیـگـر مـجـاهـدان راه خـدا پیمودند .
در زیارتنامه حضرت مسلم بن عقیل نیز بر همین “بصیرت “در مبارزه و شهادت و پیمودن راه شهدای بـدر و مـجـاهـدان اسـلام و اقـتـدا بـه صـالحان و پیروی از انبیا تأکید شده است، با تعبیراتی همچون: (اشهد انّک مضیت علی ما مضی علیه البدر یّون المجاه دون… و انّک قد مضیت علی بصیره من امر ک مقتد یاً ب الصّالحین و متّبعاً للنّبیّین) ]،زیارت مسلم بن عقیل، ص ۴۰۳[ .
بنا براین ما نیز می توانیم با مطالعه زندگی اینگونه افراد ، ویژگی هایی که موجب شد تا به این صفت متصف شوند را پیدا کرده و با الگو قرار دادن رفتار آنها ما نیز در زمره اهل بصیرت قرار بگیریم ،انشالله.
بر این اساس هر کسی باید در مسایل زندگی از امور اجتماعی و سیاسی خویش چنان دقت و توجه داشته باشد که بتواند از راه نشانه ها، حقیقت را کشف و مشاهده کند و در ادامه با تقوای سیاسی در مسیر آن گام بردارد و حتی از هیچ نشانه ی کوچک و جزیی بدون توجه و هوشیارى نگذرد.
داشتن بصیرت نیازمند اسباب و ابزارهای مناسبی است که قدرت تشخیص آدمی را نسبت به حق و باطل برانگیزد و به وی توانایی دهد تا پس از شناخت، نسبت به آن واکنش درست و مناسبی انجام دهد.
در ادامه تعدادی از فرمایشات حضرت آیت الله خامنه ای در مورد اهمیت”بصیرت “را تقدیم مینمایم:
امام خامنه ای- بصیرت ١:
(۲۴ مرداد سال ۶۹)راه نجات کشورهای اسلامی از زورگویی، اشغال و سلطه گری استکبار جهانی بازگشت به اسلام ناب محمدی(ص) و بصیرت کامل نسبت به دشمن واقعی است.
امام خامنه ای – بصیرت٢:
«امروز هم در دنیا کسانی که در راس قدرت های سیاسی زورگو و مداخله گر، یا در راس کمپانی های اقتصادی، یا در رأس دستگاه های سرطان گونه تبلیغاتی و شبکه های عظیم سودجوی تبلیغات قرار گرفته اند، از طریق یکی از این دو خصوصیت بر ملت ها حکم می رانند و زورگویی می کنند. یا سعی می کنند ملت ها را در غفلت نگه دارند و بصیرت آنها را بگیرند اگر هم نتوانند به کلی از آنها بصیرت را سلب کنند، در یک مورد که یک مسئله خاص برایشان مهم است، سعی می کنند بیداری ملت ها و بصیرت انسان ها را در آن جامعه سلب نمایند یا آنها را دچار بی صبری کنند.»
امام خامنه اى – بصیرت٣:
«شما باید آگاه باشید. شما باید چشم بصیرت داشته باشید. شما باید بدانید بازویتان در اختیار خداست یا نه. این بصیرت می خواهد، این را دست کم نگیرید.»
رهبر معظم انقلاب همچنین در مراسم هفتمین سالگرد بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران در خرداد ماه ۷۵، به وجود حد اعلای بصیرت در امام حسین(ع) اشاره کرده و از دنباله روی امام خمینی از امام حسین(ع) در بصیرت و قدرت نفس سخن گفتند و تأکید کردند که عظمت روحی و بصیرت حاکم بر وجود امام خمینی، عامل استقامت و ادامه مبارزه با رژیم ستمشاهی بوده است.
«خیلی از چیزهایی که ماها حتی گاهی با دقت نمی دیدیم، او ( امام خمینی رحمه الله علیه)آنها را در نگاه عادی مشاهده می کرد.»
امام خامنه اى – بصیرت٤:
«برای عوام نبودن باید هر کاری که انجام می شود براساس بصیرت باشد.»
همچنین «کسی که پرچم هدایت اسلامی را به دوش می کشد باید از بصیرت دینی و استقامت ایمانی برخوردار باشد.»
در سال ۷۷ شاهد رویکرد جدیدی از سوی مقام معظم رهبری در تعیین مخاطبان برای تشریح ابعاد بصیرت و توجه به آن هستیم. ایشان در آن سال، دیدارهای متعددی با دانشجویان و جوانان داشتند که طی آن بارها به این مسئله و اهمیت آن اشاره کردند.
از جمله آن که در پیامی که به مناسبت دومین کنگره جامعه اسلامی دانشجویان در ۹/۷/۷۷ صادر کردند، آنها را به داشتن بصیرت لازم و دید نافذ برای شناخت دشمن و روش های کینه ورزانه اش برای خود و عموم دانشجویان توصیه و تأکید کردند که فتنه گری ها و فتنه گرها راشناسایی و خنثی کرده و اختلافات درون سازمانی و برون سازمانی را به حداقل برسانند.
امام خامنه اى- بصیرت ٥:
بصیرت نسل جوان، یکی از ۳ رکن اساسی در تضمین آینده خودشان و کشور است، اولا “احساس مسئولیت “کنند و واقعا خودشان را مسئول بدانند و بخواهند زندگی را با پای خودشان پیش ببرند. مثل پرکاهی در امواج حوادث نباشند. ثانیا “با ایمان “حرکت کنند چون ایمان نقش بسیار مهمی در پیشرفت در همه میدان ها و پیروزی بر همه موانع دارد. ثالثا “بصیرت و آگاهی “داشته باشند. چرا که اگر جوانان این سه خصوصیت را در خودشان تامین کنند، می توانند در همه زمینه ها، موفقیت خودشان را تضمین كنند.
امام خامنه ای- بصیرت٦ :
ایشان درسال ۸۲ در دیدار با قاریان ممتاز و حافظان قرآن به اهمیت بصیرت اشاره کرده و فضای قرآنی در جامعه را عامل بصیرت بخشیدن به جامعه خواندند.
امام خامنه ای- بصیرت ٧:
«بصیرت خودتان را زیاد کنید و آگاهی خودتان را نسبت به امروز دیروز و فردا افزایش بدهید.
مدیران و برنامه ریزان هم باید عالم باشند و هم به معنی حقیقی کلمه باید متدین، پاکدامن و بصیر باشند.»
امام خامنه ای- بصیرت ٨:
«در عرصه سیاسی هم اگر بصیرت نباشد و دوست و دشمن را نشناسند، یک وقت آتش توپخانه تبلیغات و گفت و شنود و عمل به طرف قسمتی است که آنجا دوستان مجتمعند نه دشمن.(در برنامه ى خودمان حركت كنیم نه در طرح دشمن) لذا بصیرت و تبیین لازم است. نقش نخبگان و خواص هم این است که این بصیرت را نه فقط در خودشان، بلکه در دیگران هم به وجود آورند.»
نتیجه گیری
اگرچه برخورداری از بصیرت در تمام عرصه های زندگی الزامی است، اما در برخی عرصه ها ضروری تر می باشدبه همین دلیل است که رهبر معظم انقلاب از لزوم بصیرت در شناخت دشمن و ترفندهایش سخن گفته و یادآور شده اند که در دوران ممزوج شدن حق و باطل باید مراقب بود که حق و باطل مشتبه نشوند و انجام هر حرکت عمومی در وضعیت کنونی جهان براساس بصیرت باشد.
از نگاه ایشان حرکت در جهان پیچیده امروز تنها با بصیرت امکان پذیر است،بنابراین اگر امروز سخنان رهبری را فهمیدیم و عمل کردیم و قدر ولایت را دانستیم، آنوقت می توان گفت که بصیرت پیدا کرده ایم.
