کم رویی و اعتماد به نفس پایین

Question

باسم تعالی

دختری دارم 7 ساله که کلاس اول است، بهترین شاگرد کلاس است و به خوبی قرآن و متون فارسی را می خواند با این جال خجالتی، زودرنج و دارای اعتماد به نفس پایین است، دوست دارد همیشه در هدف توجه ها باشد و با توجه به اینکه موهای پشت لبش یک مقدار جزئی نسبت به سایر همسالانش بیشتر است، عدم توجه دیگران به خود را ناشی از  این ویژگی خود می پندارد، ضمنا هرگاه یکی از همسالان وی را با عبارتی نامناسب مثل دروغگو خطاب قراردهد با توجه به اینکه واجد این عیب نیست به جای پاسخ جدی به طرف مقابل گریه می کند.

Answer 1

يكي از عمده‌ترين دلايل كم‌رويي كودكان و نوجوانان، ضعف در اعتماد به نفس و احساس خود ارزشمندي است. پديده كم‌رويي كه امروزه به عنوان يك معلوليت اجتماعي مطرح شده، با چگونگي نگرش فرد نسبت به خود و احساس خودارزشمندي رابطه مستقيمي‌دارد. در درمان كم‌رويي هم براي كاهش اضطراب و افزايش مهارت‌هاي اجتماعي (مانند شمرده و رسا صحبت كردن، برقراري ارتباط بصري با مخاطبان و...) بدون توجه اساسي به اصول و روش‌هاي تقويت اعتماد به نفس اقدام مؤثري انجام نمي‌شود.
خودشناسي و پذيرش مسووليت اجتماعي از مهم‌ترين هدف‌هاي تربيتي در هر جامعه‌اي است و برخورداري از حس «خودارزشمندي» و «اعتماد به نفس» قوي به مثابه يك سرمايه ارزشمند حياتي، براي همه انسان‌ها به ويژه كودكان و نوجواناني است كه از مهارت‌هاي اجتماعي كمتري بهره مند هستند و از مؤثرترين عوامل پيشرفت و شكوفايي استعدادها و خلاقيت‌ها به شمار مي‌آيد.
به طور كلي، فرآيندهاي شناختي، احساسات، انگيزه‌ها، برقراري روابط شيوه زندگي، تصميم‌گيري‌ها و انتخاب‌هاي ما به طور قوي متاثر از چگونگي احساس خودارزشمندي و اعتماد به نفس است. يك اراده قوي در گرو اعتماد به نفس قوي و استوار است. تسليم‌ناپذيري، مطمئن، مصمم و راسخ قدم بودن، از صفات برجسته رهبران بزرگ است، به عبارت ديگر، تنها عوامل تعيين كننده رفتار، اعتماد به نفس و احساسي است كه ما نسبت به خودمان داريم. به عقيده مازلو، ما براي سلامت رواني خود به احساس اعتماد به نفس مثبت و قوي نياز داريم. بنابراين براي برخورداري از اعتماد به نفس، انسان نياز دارد كه از احترام و شأن اجتماعي مطلوب و نگرش مثبت به خويشتن بهره مند باشد.

تحقيقات انجام شده در مدارس گوناگونشان مي‌دهد كه ميان پيشرفت تحصيلي و نگرش فرد نسبت به خودش رابطه مستقيمي‌وجود دارد. هر قدر فرد احساس و نگرش مثبت نسبت به خود داشته باشد، موفقيت بيشتري را در امور تحصيلي از خود نشان مي‌دهد.

در اين ميان، والدين، خواهران و برادران، معلمان و هم‌سالان كودكاني كه به دلايلي مانند كم‌رويي، اضطراب، ناتواني در انجام تكاليف درسي و يا عقب ماندگي ذهني از اعتماد به نفس لازم برخوردار نيستند، نقش بسيار مهمي‌در ايجاد و تقويت حس «خودارزشمندي» و اعتماد به نفس آنها دارند.

آنچه براي بهداشت رواني، پيشرفت تحصيلي و شغلي اين قبيل دانش‌آموزان ضروري است، اين است كه به آنها كمك کنيم تا حس خودپنداري واقعي و اعتماد به نفس قوي در آنان رشد يابد. به ديگر سخن، به وجود آمدن و تقويت كارايي و احساس ارزشمندي در شكوفايي شخصيت و توانمندي‌هاي كودكان و نوجوانان بسيار مهم است.
8 راهکار براي تقويت اعتمادبه‌نفس دانش‌آموزان
در اينجا به چند عامل بسيار مهم براي پرورش و تقويت حس اعتماد به نفس در كودكان و نوجوانان اشاره مي‌کنيم.
1) همواره سعي کنيد كه در برخورد با كودكان و نوجوانان توانمندي‌هاي آنها را مدنظر قرار دهيد، نه ضعف‌ها و ناتوانايي‌ها را: لازم است پيوسته با ديد و بازخورد مثبت و سازنده به آنان نگريست. هر گونه احساس و نگرشي كه ما نسبت به كودكان و نوجوانان داريم، بدون شك در رفتار في مابين تاثير به سزايي خواهد داشت. اگر احساس و نگرش ما نسبت به كودك مملو از ضعف و درماندگي او باشد،‌ به رفتارهايي مانند بي‌رغبتي و بي‌توجهي نسبت به او، يا حمايت بيش از حد از وي منجر خواهد شد، كه در هر دو صورت كودك نمي‌تواند از حس ارزشمندي و اعتماد به نفس لازم برخوردار باشد. وجود نگرش منفي نه تنها تاثير سوء و يا بازدارنده روي كودك خواهد گذاشت بلكه صاحبان چنين انديشه‌ها و نگرش‌هايي خود را نيز در پس ديواره‌اي از برداشت‌هاي آزاردهنده و ويرانگر محبوس كرده، از خلاقيت‌ها و ابتكار عمل، نشاط و سرزندگي و بالاتر از همه اميد، توكل و تحرك باز مي‌دارند.
2) براي نوجوانان و جوانان تجارب خوشايندي از فعاليت‌هاي مستقل و آزاد فراهم کنيد: به آنها فرصت دهيد تا با فعاليت‌هاي مستقل، احساس مسووليت و مراقبت از خويشتن را بيابند. براي اين كار ايجاد انگيزه‌هاي لازم براي تحرك و فعاليت‌هاي داوطلبانه بسيار اهميت دارد. اغلب نوجوانان با انگيزه‌هاي محيطي به فعاليت افتاده و با رضامندي و احساس خوشايند دروني پيشرفت مي‌كنند. بديهي است که فعاليت‌هاي مستقل و آزاد در زمينه انجام كارهاي روزانه از نظارت مستمر و گاهي هدايت، ارشاد و تشويق خانواده بي‌نياز خواهد بود. اما آنچه مهم است اين كه نظارت بزرگسالان، به معناي دخالت مدام ايشان در فعاليت‌ها و امور نوجوانان نيست. نبايد در همه كارهاي آنان دخالت كرده، به جاي اينكه ابتكارعمل به دست نوجوانان باشد، آنها را به عناصر منفعل و غيرفعال تبديل سازيم.

3) تجارب موفقيت‌آميز كودكان و نوجوانان را افزايش دهيد: يكي از مهم‌ترين عوامل ايجاد و تقويت حس اعتماد به نفس در كودكان و نوجوانان، به ويژه نوجوانان كم‌رو و يا ناموفق، فراواني موفقيت‌هاي آنها در انجام فعاليت‌هاي متعدد است. به عبارت ديگر، لازم است برنامه‌هاي آموزشي و فعاليت‌هايي كه براي آنها پيش‌بيني مي‌شود، به گونه‌اي تهيه و تنظيم شود كه با سعي و تلاش كه از خود نشان مي‌دهند موفق به انجام آنها بشوند. آنچه در اين ارتباط بسيار مهم و قابل توجه است، اين كه تلاش افراد هدفمند و جهت‌دار باشد،‌ يعني كسب هر گونه موفقيت بايد در سايه تلاش انجام پذيرد، تا آنها احساس خوشايندي از دقت و تلاش داشته باشند. بديهي است، اين انتظار كه همه فعاليت‌ها و تلاش‌ها بدون استثنا به موفقيت منجر شود، همواره نمي‌تواند امري طبيعي و ايده‌آل باشد بلكه توقع معقول آن است كه با توجه به شرايط ذهني و رواني افراد برنامه‌هاي آموزشي و تربيتي خاص نوجوانان و جوانان به گونه‌اي تنظيم شود كه در غالب موارد آنها با تلاش مستمر خود به نتيجه مطلوب دست يابند.
بي‌ترديد در غير اين صورت، يعني وقوع شكست‌ها و ناكامي‌هاي پياپي به دليل كم‌رويي و يا دشواري تكاليف ارايه شده و بالطبع دلسردي‌ها و دلزدگي‌هاي مستمر، نوجوان حس كارايي و ارزشمندي خود را از دست داده، احساس بي‌كفايتي بر او مستولي مي‌شود، اعتماد به نفس وي نيز به حداقل مي‌رسد. اوليا و مربيان بايد به ياد داشته باشند كه آنچه در رشد و پيشرفت اين قبيل افراد، مهم و حائز اهميت است، مساله انگيزه و تلاش آنهاست و نه صرف نتايج حاصل از آن. همه افراد به ويژه نوجوانان و جوانان كم‌رو در فعاليت‌ها و تلاش‌هاي‌شان به تشويق و ترغيب نياز دارند. موفقيت‌هاي ايشان در انجام مهارت‌هاي متعدد موجب تقويت انگيزه و رغبت آنها براي تلاش بيشتر مي‌شود. به عبارت ديگر، تجارب موفق انگيزه، جرأت، تلاش، پشتكار و اعتماد به نفس آنها را تقويت مي‌كند.

Answer 2

4) قدرت تحمل كودكان و نوجوانان را براي مواجه شدن با ناكامي‌هاي احتمالي افزايش دهيد: بدون ترديد، با وجود همه تمهيدات و برنامه‌ريزي‌هاي مناسب، فردي كه داراي اعتماد به نفس ضعيف است و يا از توان ذهني مطلوب و مهارت‌هاي لازم اجتماعي برخوردار نيست، در زندگي خانوادگي، آموزشگاهي و اجتماعي به دلايل گوناگون در انجام فعاليت‌هاي متنوع گاهي با تجارب ناخوشايندي از ناكامي‌ها و شكست‌ها مواجه خواهد شد. والدين و مربيان بايد از اين قبيل تجارب در ظاهر ناخوشايند براي او نيز نهايت حسن استفاده را بکنند و با تشويق و ترغيب جوانان به سعي و تلاش دوباره، مساله ناكامي‌ او را به سكوي پرش و جهشي تازه تبديل كنند. گاه تجربه شكست و ناكامي ‌در بعضي از افراد انگيزه‌اي قوي‌تر و غني‌تر براي كوشش و ادامه كار به وجود مي‌آورد. آنچه در اين مورد فوق‌العاده مهم است، چگونگي نگرش و تلقي ما از تجربه شكست يا عدم موفقيت نوجوان در انجام كار است.
5) رفتار مصمم و مطمئن و در عين حال مطلوب كودكان و نوجوانان را تقويت کنيد: ترغيب و تقويت رفتار كلامي‌و غيركلامي‌مطمئن كودك يا نوجواني كه دچار كم‌رويي و يا ضعف شخصيت است، اعتمادبه نفس او را بيشتر خواهد كرد. وجود چنين رفتارها و مهارت‌هايي در نوجوان و جوان براي استحكام شخصيت و امنيت خاطر او به خصوص در هنگام مواجهه با افرادي كه فاقد حسن‌نيت كافي هستند، فوق‌العاده ارزشمند است. رفتار مطمئن، مصمم و مستدل فرد مي‌تواند در زمينه‌هاي متنوعي قابل مشاهده باشد. اين‌گونه رفتارهاي مصمم و مطمئن، استدلالي و مسوولانه، حس ارزشمندي و اعتماد به نفس شخص را تقويت مي‌كند. بديهي است همان گونه كه ذكر شد، بايد توجه داشت كه اين رفتارها پرخاشگرانه و يا از روي لجاجت نبوده، موجب بي احترامي‌به ديگران و يا رنجش خاطر آنها نشود.
6) كودكان و نوجوانان را در كنترل احساسات و عواطف خود ياري كنيد: كودكان و نوجوانان كم‌رو گاه با شرايط و فعاليت‌هايي مواجه مي‌شوند كه به شدت آنها را متاثر مي‌سازد. در چنين مواقعي كنترل عواطف و خويشتن‌داري براي مقابله با مساله‌اي كه با آن روبه‌رو هستند بسيار مهم است. بديهي است در اين شرايط نظارت و راهنمايي بزرگسالان به طور کامل ضروري خواهد بود.

7) مهارت‌هاي اجتماعي کودکان و نوجوانان را تقويت کنيد: توان برقراري و حفظ ارتباط مثبت با ديگران موجب افزايش احساس ارزشمندي اجتماعي و بالطبع اعتماد به نفس كودكان و نوجوانان مي‌شود. والدين و به‌خصوص مربيان مدارس بايد كوشش كنند كه كودكان و نوجوانان كم‌رو و ضعيف با تعداد قابل‌توجهي از هم‌سالان و هم‌كلاسي‌هاي خود مأنوس شده، رابطه دوستانه و متقابل برقرار کنند. برقراري و حفظ چنين ارتباط دوستانه‌اي، براي رشد و شكوفايي شخصيت و نشاط و سرزندگي اين نوجوانان امري به طور کامل ضروري است. اهميت كسب اين نوع مهارت‌هاي اجتماعي نه تنها كمتر از كسب مهارت‌هاي تحصيلي نيست بلكه نوجوان براي حفظ اين ارتباطات دوستانه، انگيزه بيشتري براي سخن گفتن، تلفن زدن و يا نوشتن نامه‌هاي ساده، در مواقعي كه براي مدتي دوستان خود را نمي‌بيند، پيدا مي‌كند. در اينجا نيز والدين و مربيان ضمن تشويق و ترغيب كودك يا نوجوان كم‌رو و فاقد اعتماد به نفس لازم براي برقراري روابط دوستانه با ديگر هم‌كلاسان خود، در مواقع و شرايط مقتضي، ارزش دوست، ويژگي‌هاي يك دوست خوب و معيارهاي دوست‌يابي را به زبان ساده براي وي بيان خواهند داشت.

8) كودكان و نوجوانان را با الگوهاي رفتاري مطلوب آشنا کنيد: همه ما به الگوهاي رفتاري نياز داريم. از نظر تعليم و تربيت، مدل‌ها و الگوهاي رفتاري از نقش و اهميت به سزايي برخوردار هستند. وجود الگوهاي رفتاري در انسان، انگيزه رشد، حركت و تعالي وجود ايجاد كرده، موجب شكوفا شدن ابعاد متعدد شخصيت مي‌شود. به‌طور كلي، انسان در هر موقعيت و درجه اي از رشد كه باشد باز هم نيازمند به الگوها و اسوه‌هاي رفتاري است. وجود افراد موفق و متنفذ در زندگي انسان‌ها، بالاخص كودكان و نوجوانان براي رشد و تعالي شخصيت آنها بسيار مهم است، به‌خصوص زماني كه آنها با چنين الگوهايي ارتباط متقابل داشته باشند. بدون شك نقش برخي از الگوهاي رفتاري خاص در حيات و سرزندگي و تلاش انسان فوق العاده محسوس است.
وجود الگوهاي رفتاري، اميد، تلاش و اعتماد به نفس انسان را بيشتر مي‌كند. اگر افرادي كه فاقد اعتماد به نفس هستند و بيش از همه به الگوهاي رفتاري نياز دارند با بعضي از هم‌سالان خود و يا اشخاصي كه از توفيقات اجتماعي بيشتري برخوردارند، آشنا و مأنوس شوند، تصوير روشني از آينده و مشي زندگي اميدواركننده خود مي‌توانند داشته باشند. اين تصوير عيني و ذهني مي‌تواند به كوشش و تلاش‌هاي آنها جهت و سرعت مطلوب بخشيده، بر حس ارزشمندي، كارايي و اعتماد به نفسشان بيفزايد. بنابراين، ترغيب و تشويق نوجوان، مأنوس كردن او با الگوهاي رفتاري موفق، تقويت مهارت‌هاي اجتماعي وي و اجتناب از هرگونه رفتار تنبيهي و تحقيرآميز، موجب مي‌شود كه او با انگيزه بيشتر و اعتماد به نفس قويتر به تلاش‌هاي هدفمند خود ادامه دهد.