خداوند در آیه ی شریفه 34 سوره فصلت می فرماید : ادفع بالتی هی احسن فاذا الذی بینک و بینه عداوه کانه ولی حمیم
بدی را با نیکی دفع کن , تا دشمنان سر سخت , همچون دوستان گرم و صمیمی شوند .
وقتی کسی غیبت می کند یا به شخصی تهمت می زند از چند حال خارج نیست ؛ - یا نسبت به وی حسادت دارد – یا بغض و کینه او در دلش می باشد – یا اینکه غیبت کننده متکبر است و....
به هر حال این غیبت و تهمت رفتار زشت و بدی است که به شما اصابت کرده است و شما به عنوان یک مسلمان که کتاب راهنمایش قرآن شریف و الگوی رفتاریش سیره اهل بیت عصمت و طهارت است وظیفه ای دارید , آنهم دفع بدی با خوبی است .
در تفسیر نمونه , ضمن تفسیر این آیه آمده است : بوسیله ی حق , باطل را دفع کن , و با حلم و مدارا , جهل و خشونت را با عفو وگذشت به مقابله با کینه ورزی بر خیز ؛ هرگز بدی را با بدی وزشتی را با زشتی پاسخ مگوی , که این روش انتقام جویانه است و موجب لجاجت و سرسختی منحرفان می گردد . در پایان آیه به فلسفه عمیق این برنامه در یک جمله کوتاه اشاره کرده می فرماید:نتیجه ی این کار آن خواهد شد که دشمنان سرسخت همچون دوستان گرم و صمیمی شوند فاذا الذی بینک و بینه عداوه کانه ولی حمیم
.....مخصوصا افراد بد ..... گاه یک بدی را چند برابر پاسخ گویند , هنگامی که بینند که طرف مقابل نه تنها بدی را به بدی پاسخ نمی دهد ,بلکه با خوبی و نیکی به مقابله بر می خیزد , اینجاست که طوفانی در وجودشان بر پا می شود ؛ وجدانشان تحت فشار شدیدی قرار می گیرد و بیدار می گردد , انقلابی در درون جانشان صورت می گیرد , شرمنده می شوند , احساس حقارت می کنند و برای طرف مقابل , عظمت قائل می شوند . اینجاست که کینه ها و عداوتها , با طوفانی از درون جان , برخاسته و جای آنرا محبت و صمیمیت می گیرد . (1)
شهید بزرگوار مرتضی مطهری (ره) در این خصوص , کلام معروف شیخ انصاری (ره) را بیان می کنند که : خوبی را با خوبی پاسخ دادن , خرکاری است ؛ بدی را با بدی پاسخ دادن , سگ ساری است ؛ بدی را با خوبی پاسخ دادن , کار خواجه عبدالله انصاری است .
روش و سیره پیامبر اکرم و ائمه معصومین علیهم السلام نیز چنین بوده و حتی در اکثر موارد , با کفار و دشمنان اسلام – در خارج از میدان جنگ و جهاد – مهر عطوفت نشان می دادند .
داستان کافری که هر روزبر سر راه پیامبر (ص) می رفت و بر سر مبارک ایشان شکمبه گوسفند و خاکستر می ریخت , زبانزد دوستان و دشمنان اسلام قرار گرفت .
قضیه امام حسن مجتبی (ع) با عربی که به ایشان ناسزا گفت و پس از سکوتش حضرت به او فرمود (مضمون کلام حضرت این بود که ) : اگر گرسنه ای , برهنه ای , جا و مکان نداری و...ما به تو غذا و پوشاک و مسکن می دهیم و... آن عرب فحاش به دست و پای امام افتاد و....
البته لازم به ذکر است که اگر این عمل ما باعث سوء استفاده ی طرف مقابل گردد , از روش دیگری باید استفاده کنیم .
در تفسیر نمونه آمده است که بدیهی است این یک قانون غالبی است نه دائمی ؛ زیرا همیشه اقلیتی هستند که از این روش سوء استفاده می کنند و تا زیر ضربات خرد کننده ی شلاق مجازات قرار نگیرند , آدم نمی شوند و دست از اعمال زشت خود بر نمی دارند . البته حساب این گروه جداست و باید در برابر آنها از شدت عمل استفاده کرد , ولی نباید فراموش کرد که این دسته همیشه در اقلیت هستند ؛ قانونی که حاکم بر اکثریت است همان قانون دفع سیئه با حسنه است . (2)
پس شما پرسشگر عزیز بهتر است اولین کاری که می کنید این باشد که , زشتی عملی که غیبت کننده انجام داده را به رویش نیاورید بلکه با تعریف از او نزد دیگران , محبت خویش را به او برسانید و در عوض غیبتی که از شما کرده , محاسنش را نزد دیگران بیان واز او تعریف کنید .
به احتمال زیاد , وقتی شما به این کار خود ادامه دهید و با او رفتار مهربانانه و دوستانه داشته باشید , او از کار خویش شرمگین شده و در نحوه رفتار با شما تجدید نظر خواهد کرد و چه بسا به فرموده ی قرآن کریم تبدیل به دوستی صمیمی برای شما گردد .
در صورتی که این روش , موثر واقع نشد – که بسیار کم اتفاق میافتد – اگر از محارم هستند , بهتر است به منزل ایشان رفته و به صورت چهره به چهره , حتی با گرفتن دست او در دستانتان و نیز با آرامش و مهربانی از او سوال کنید که آیا بهتر نبود عیب شما را به خودتان می گفت ؟
اگر به همین صورت که عرض شد رفتار کنید به احتمال زیاد , او شرمنده خواهد شد و از شما عذر خواهی خواهد کرد , یا نهایتا به توجیه می پردازد , که همین نیز نشانه پشیمانی است .
در خصوص تهمت نیز , اگر مساله ی قابل توجهی نبوده و بی ارزش است , به همین صورت رفتار کنید ؛ اما اگر خدای ناکرده از تهمتهای بزرگ است – مثل نعوذ بالله تهمت بی عفتی , دزدی و...- ابتدا با آرامش و خونسردی با او صحبت کرده و با دلیل و مدرک از خودتان رفع اتهام کنید و اگر این مطلب به گوش دیگران هم رسیده , از ایشان بخواهید که اشتباهش را به آنها نیز بگوید ؛ در غیر این صورت به فردی مومن و فهیم مراجعه کرده تا پادرمیانی کند و از شما رفع اتهام شود .
باز تکرار می کنم که حفظ خونسردی و رفتار اسلامی از شما در این مساله , بسیار مهم است و ثمرات خوبی به بار خواهد آورد .
بدانیم که ان احسنتم احسنتم لانفسکم و ان اساتم فلها (3) اگر نیکی کنید به خودتان نیکی می کنید و اگر بدی کنید باز به خودتان می کنید .
پس اگر کسی به ما تهمت زده و یا غیبت ما را کند , به خود بدی کرده و آخرت خود را خراب نموده است و اگر ما اهل عفو و گذشت و حلم و بردباری شویم , در حق خودمان نیکی کرده ایم ( دقت کنید ) .
پیروز و سربلند باشید .
(1)- تفسیر نمونه / ج 20 / ص 280 و 281
(2)- همان / ص 281
(3)- سوره اسرا / 7