کودکان همانند بزرگسالان در هنگام مواجهه با تجارب جدید و موقعیت های مختلف، احساس اضطراب، ترس و نگرانی را تجربه می کنند. این موضوع امری طبیعی است ولی اگر این احساس اضطراب در کودک باقی بماند و در فرآیند یادگیری و رفتار او تاثیر مخرب داشته باشد می توان گفت این اضطراب دیگر طبیعی نیست و احساسی فراتر از اضطراب معمولی و رایج در کودکان است که باید جدی تلقی شود. این اختلال می تواند روی تفکر، قدرت تصمیم گیری، درک محیط اطراف و توانایی تمرکز، تاثیر منفی داشته باشد. بدین ترتیب کودک دچار احساس ترس، نگرانی و خجالت خواهد شد و از حضور در مکان ها و فعالیت های اجتماعی اجتناب کرده و گوشه گیر و منزوی می شود.
اضطراب در کودکان می تواند باعثافزایش فشارخون و ضربان قلب شود و تهوع، دل درد، سوزش ادرار، خستگی و ضعف و تنگی نفس را نیز به همراه داشته باشد. نشانه های دیگر آن شامل بدخوابی، خودانتقادی، عدم اطمینان به توانایی های خویش و زودرنجی است.
چنانچه این کودکان تحت درمان قرار نگیرند، اضطراب در عملکرد آنها در مدرسه فعالیت های مهم اجتماعی تاثیر منفی داشته و دچار مشکلاتی خواهند شد.
انجام تحقیقات علمی در این زمینه دشوار است زیرا همان طور که کودکان رشد می کنند، نوع ترس آنها نیز تغییر می کند و از آنجایی که محققان برای به دست آوردن نتایج قابل اطمینان نیازمند منابع خاصی هستند، به دست آوردن چنین اطلاعاتی به راحتی امکان پذیر نیست.
در سنین بین ۶ تا ۸ سالگی، ترس کودکان از تاریکی و موجودات خیالی کاهش می یابد و در عوض اضطراب از عملکرد مدرسه و روابط اجتماعی، در آنها تقویت می شود. چنانچه این کودکان، اضطراب بیش از اندازه ای را در این مرحله تجربه کنند، این اضطراب می تواند منجر به گسترش اختلالات رفتاری در زندگی آینده آنها شود.
اختلالات اضطرابی در کودکان، ناشی از ۲ دسته عوامل هستند: عوامل روانی و عوامل بیولوژیکی. مطالعات متعدد نشان می دهد که کنترل بیش از حد مادر، منجر به ایجاد سطوح بالاتری از اضطراب در کودک می شود.
استرس و نگرانی نیز عاملی برای ایجاد اختلالات اضطرابی است. کودکان و نوجوانان مضطرب واکنش فیزیکی و روانی شدیدی نسبت به استرس نشان می دهند. واکنش آنها نسبت به خطرهای جزئی حتی اگر جدی نباشد، سریع تر و قوی تر است.
یکی از اختلالات اضطرابی شایع در کودکان، ترس از مدرسه است. گاهی برای این اضطراب هیچ دلیل مشخصی وجود ندارد. در بعضی موارد، کودک ممکن است از سوی همکلاسی ها و حتی معلم هم مورد تهدید و خشونت قرار گیرد.
دانش آموز حتی با تکالیف بیش از اندازه مدرسه نیز می تواند دچار استرس شود.
البته در مواردی می توان گفت که ترس از مدرسه می تواند نوعی جمع هراسی باشد که به آن اضطراب اجتماعی نیز گفته می شود. کودکانی که دچار این ترس و اضطراب هستند، از صحبت کردن در مقابل همکلاسی های خود یا حضور در میان افراد جدید خودداری می کنند. در مواردی خاص، جمع هراسی در کودکان ناشی از بعضی اختلافات و رخدادهای آسیب زا است؛ مثلاً نداشتن جواب سوالی که در کلاس مطرح می شود.
کودکان همانند بزرگسالان می توانند دچار اختلالات اضطرابی فراگیر یا وسواس فکری عملی شوند. علائم این اختلالات در کودکان و بزرگسالان یکسان است. اگر کودکی دچار اضطراب فراگیر شود، می تواند از هر چیزی نگران شود. حتی مسائل بسیار ساده و پیش پا افتاده نیز او را نگران می کند.
این کودکان نسبت به سایر همسالان خود در انجام کارها کند هستند و به زمان بیشتری نیاز دارند. البته تنها تفاوت آنها با سایرین در این است که نسبت به هر چیزی نگران هستند؛ چیزهایی مانند نمرات مدرسه، زورگویی، صدمه دیدن و از این قبیل.
از علائم اختلال وسواس فکری عملی می توان رفتارهای تکراری و وسواسی را نام برد.
در اینجا می توان متذکر شد کودکانی که والدین آنها نیز دچار اختلالات اضطرابی هستند، بیش از دیگران دچار اضطراب می شوند. همچنین اضطراب در دختران بیش از پسران شایع است.
روش های درمانی
روش های متعددی برای درمان اختلالات اضطرابی در کودکان موثر است. مانند بزرگسالان، کودکان نیز می توانند تحت روان درمانی، درمان های شناختی رفتاری یا مشاوره قرار گیرند.
از انجا که استفاده از درمان های دارویی در کودکان بحثبرانگیز است، روش های روان درمانی، مطلوب و پرطرفدار هستند.
یکی از این روش ها، خانواده درمانی است که در آن کودک به همراه والدین و افراد خانواده خود با درمانگر ملاقات می کند. این روش نوعی گروه درمانی است که هر یک از این افراد خانواده مورد مشاوره و تحت درمان قرار می گیرند.
از هنر درمانی و بازی درمانی نیز می توان بهره گرفت. زمانی که کودک در اثر یک حادثه یا ناتوانی نخواهد یا نتواند ارتباط گفتاری و کلامی برقرار کند، روش هنر درمانی به کار رفته می شود. مشارکت در فعالیت های هنری به کودک اجازه می دهد آنچه را که در ارتباط کلامی قادر به گفتن نیست، در هنر درمانی نشان دهد.
در روش بازی درمانی، درمانگر کودک را هنگام بازی مشاهده و بررسی می کند. درمانگر می تواند در زمان بازی؛ سوالات، نفرات یا پیشنهادات خود را به کودک القا کند. این روش با تعادل افراد خانواده و ایفای نقش در بازی می تواند موثر واقع شود.