روش های آموزش نماز و روزه به کودکان
قرآن نماز را عامل دوری از فحشاء و اعمال زشت بیان می کند «إِنَّ الصَّلَوةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَآءِ وَ‌الْمُنكَر»پس در کودکان عشق و علاقه به نماز ایجاد کنیم.
نماز بر خلاف ظاهر ساده اش مظهر کامل دین بوده و نیز تدّین نماز گزار است .آیا دین، چیزی جز شناختن خداوند متعال و تسلیم محض بودن نماز گزار در برابر خداوند قادر متعال و حکیم و علیم است ؟!
درست است که کودکان توان معرفت خدا را چنان که بزرگسالان دارند ندارند، اما توان درک محدود از خداوند را دارا هستند . از این رو قبل از آموزش نماز ، کودک باید تا حدودی با معبود خود آشنا شود.
ایجاد عادت به نماز اگر تنها متوجه آن باشد که کودک، اعمال و اوراد نماز را در موقع معینی و با رعایت شرایط لازم بیاموزد و به آن خو گیرد ، با هدف نماز که یاد خدا و تقویت عبودیت است ، منافات دارد، زیرا چنین فردی همانند ماشین خواهد شد که در مواقع خاص اعمالی را بدون اراده و آگاهی تکرار می کند. درست است که کودک از چنان رشد برخوردار نیست ، که بتواند رموز و اسرار نماز را درک کند و چنان انتظاری هم از کودک معقول نیست ، اما این نیز مجوز ایجاد عادت مکانیکی نماز در کودک نیست . برای مصون ماندن از آسیب در روایات یک راه حل ارائه شده و آن اینکه زمانی کودک را نماز بیاموزیم که توان فهم اجمالی را داشته باشد. کودکی که می تواند دست چپ و راست خود را تشخیص دهد.می توان تصوری ، هر چند مبهم از اصل نماز که اظهار خضوع و خشوع در برابر خالق یکتاست داشته باشد، از این رو توصیه شده در سن 5-6 سالگی که کودک از چنین فهمی برخوردار می شود، آموزش نماز شروع شود. در این سن ،کودک تنها با روح عبودیت و عصاره نماز که سجده در مقابل خداوند یکتاست آشنا می شودو یک سال بر همین منوال عمل و تمرین می کند به علاوه ، در طول مدت آموزش نماز ، فواید و آثار و اسرار نماز نیز در حد فهم کودک بیان می شود.
معصومان (ع) آموزش نماز به صورت کامل و استفاده از تنبیه بدنی را تنها در 9 یا 10 سالگی و بعد از آن هم در صورت نا کار آمدی سایر روش ها ، اجازه داده اند؛ زیرا در این سنین قدرت فهم کودک به صورت قابل توجهی افزایش یافته است.
روش اساسی در برنامه ریزی آموزش روزه ، تمرین و تکرار ، به منظور ایجاد عادت به روزه داری است. در روایتی از امام صادق(ع) به این موضوع تصریح شده است. امام (ع) در آن روایت می فرماید: ما فرزندانمان را درهفت سالگی امر به روزه گرفتن می کنیم ... تا به روزه داری عادت کنند و توان آن را پیدا کنند.
اما باید توجه داشت که تربیت بر اساس عادت که در این روایت به آن توصیه شده است ، با تربیت بر پایه آگاهی و شناخت ناسازگار نیست ؛ زیرا بسیاری از کار هایی که ما انسان ها در زندگی روزمره انجام می دهیم بر اساس عادت است . مهم این است که ایجاد عادتی خاص ؛ امری معقول باشد . و فرد ، آگاهانه به آن کار اقدام کند . در این صورت ، تربیت بر پایه عادت نه تنها مضموم نیست بلکه امری پسندیده نیز هست.در آموزش روزه نیز این مطلب مورد توجه بوده است: اولاً خود روزه گرفتن یکی از وظایف لازم و ضروری برای هر فرد مسلمان است و عادت به روزه داری شرط ضروری برای ادای این وظیفه است. ثانیاً زمانی اقدام به ایجاد عادت در کودک می شود که از توانایی لازم برای درک آن برخوردار باشد.
امام کاظم (ع) در جواب سؤال فردی که از او پرسید : چه زمانی روزه بر کودک لازم است ؟ فرمود : هرگاه نزدیک به بلوغ باشد و نماز و روزه را بشناسد. از این روایت بر می آید که آموزش روزه زمانی صورت می گیرد که کودک می داند روزه چیست و چرا باید روزه بگیرد . به همین سبب فقها نیز فتوا داده اند که مستحب است کودک ممیّز ، تمرین روزه داری کند .
وا داشتن پسران ودختران به انجام تکالیف دینی لازم است که با نرمی و مهربانی و تشویق همراه باشد و تکلیف شاقّ از آنها خواسته نشود ، به خصوص دختران که زود تر از پسران به سن تکلیف می رسند ولی در عین حال والدین با جدیت در این موارد عمل کنند ، به طوری که کودک احساس نکند که تکالیف دینی اموری جدی یا ضروری نیستند.